Free Press Unlimited:     NL92 INGB 000 000 7676   www.freepressunlimited.org

  De magazines komen het best tot hun recht op een niet te klein scherm 

DE KLUYT ENDE BUYTENLINGE

Plotseling opgedoken dagboeknotities van Hasan Pacha

14 april 2018

Vandaag is het 72 jaar geleden. Mijn moeder baarde een zoon en mijn vader deed aangifte bij de lokale ambtenaar. Hasan. Dat er maar één s in mijn naam zit, was volgens mijn vader omdat de dubbele s hem te veel deed denken aan de vijand tijdens zijn mobilisatie bij het Engelse leger in de 2^e wereldoorlog. Bovendien werd hij toen in de Belgische stad Hasselt krijgsgevangen gemaakt.

   Vandaag ben ik 72 jaar oud geworden, maar ik zie er nog net zo uit als 30 jaar geleden. Ik voel me gelukkig ook niet oud al vind ik mijn ogenschijnlijke leeftijdgenoten wel erg onbesuisd en impulsief. Veertigers dus. Maar die zijn tegenwoordig dan ook een stuk jeugdiger dan in de jaren 80 van de vorige eeuw. Klaarblijkelijk ben ik wel een oude knar.

   Dat ik lichamelijk de afgelopen decennia niet ben verouderd, is vast te danken aan de pillen die ik heb geslikt. Al dienden die een heel ander doel. Niettemin een aangename bijwerking.

23 augustus 2023 AD

Ik was me gek geschrokken toen ik er achter kwam dat mijn journaal in de achteruit van de tijd sterk aan signaalfunctie inboette. Al mijn toewijding, al die informatie, allemaal voor niets. Daarom heb ik nu een kleine tablet met zonnelader en ingebouwde spraakrecorder aangeschaft dat ik onder mijn pij kan meenemen en waaraan ik mijn ondervindingen toevertrouw in plaats van aan Ganesha, mijn oude mindreader. Mijn overpeinzingen uit een ver verleden zouden ongeschonden moeten overkomen maar ik heb ze met het oog op eventuele neuro-fonetische verstoringen toch ook maar overgezet op mijn tablet. Die spraakrecorder is alleen voor noodgevallen, ik ben er vaak genoeg op gewezen hoe slecht ik te verstaan ben.

   Overigens wordt alles wat zich onder mijn pij bevindt tijdens mijn temporele reisjes geconserveerd. Ik weet niet waarom dat zo is maar een gegeven paard moet je niet… juist ja. Op mijn eerste uitstapje – naar de norbertijnenabdij waar Dr Hazepad zou spreken over het ontstaan van religie vanuit het ongerijmde verlangen naar zowel schepping als vernietiging – kwam ik tot de ontdekking dat alles verdwijnt wat niet mijn DNA bevat. Ik stond daar poedelnaakt. Gelukkig was er een pastoor die mij onmiddellijk van een (wit) habijt voorzag. Dat is nu mijn vaste reistenue, mijn toverjas zou ik haast zeggen. 

Ca. 5000 jaar geleden (4926 vP)

Natuurlijk heb ik mijn geboorte niet bewust meegemaakt. Maar als kind aarzel je niet om degene die je verzorgt en beschermt te geloven, woord voor woord. De twijfel komt pas later.

   Ik heb geen geboortebewijs, geen briefje met een officiële stempel en handtekening van een beëdigd overheidsambtenaar, maar ook als ik dat wel had zou je je kunnen afvragen of het wel klopt. Men kan wel van alles beweren. In het dorp aan de andere kant van de wereld waar ik meer dan een halve eeuw geleden mijn eerste kreetjes slaakte is het nog steeds niet ongebruikelijk dat de immer corrupte ambtenaren tijdens bijvoorbeeld een meningsverschil over het eigendomsrecht van een stukje grond – een niet geringe voorwaarde voor maatschappelijk aanzien – al dan niet opzettelijk de benodigde geboorte- en overlijdensaktes zijn kwijtgeraakt. Dat laatste is vooral betreurenswaardig voor de nabestaanden omdat ze nu geen enkel recht meer kunnen doen gelden op de nalatenschap van de overledene (bijvoorbeeld een stukje grond). Het gemis van een geboortebewijs is wellicht nog triester. Zie dan maar eens te bewijzen dat je echt bestaat.

   Er zijn inderdaad omstandigheden waarbij ik ernstig twijfel aan mijn bestaan. Zoals nu, dat ik mij realiseer pas over vele eeuwen het eerste levenslicht te mogen aanschouwen. Er is geen sprake van een identificatiestoornis, want die twijfel zet me aan het denken en als ik denk dan moet ik toch bestaan. Nietwaar? Als ik mij goed herinner, zal het adagium dubito ergo cogito ergo sum over vele eeuwen – jaja – een rationele opmaat vormen voor mijn verlichte denkvermogen, dat mij uiteindelijk dit nieuwe hier en nu gebracht heeft. Hier, op dit Zuid Amerikaanse eiland, voel ik mij thuis. Sinds ik de lokale commune – hun sociale interactie wekt associaties op met de Bhagwan hippies in de 20^e eeuw (AD) – heb verheven met enkele verworvenheden uit mijn geboortedorp – een kalender maken met een zonnewijzer; zoutwinnen uit zeewater – wordt ik met gepaste eerbied als een soort geïncarneerde zonnegod behandeld: ze zorgen dat ik niets tekort kom en ze blijven angstvallig uit mijn buurt. Eenzaamheid in weelde.

   Ik heb genoeg ego om daar van te genieten. Met mijn cocakweek, rotsstranden vol zeewezens en deemoedige aanbidders op het vaste land ben ik de koning te rijk op het eiland van mijn dromen. En als de verlatenheid me te veel wordt ga ik terug naar de toekomst. Vorige week nog ben ik in New Delhi geweest, in de 20^e eeuw. Altijd fijn om weer ‘thuis’ te zijn en me ongedwongen te kunnen bewegen zonder angst voor paradoxen, als die al zouden bestaan.* Het is net als met rondreizen in de ruimte: je bestemming is veranderd zodra je er bent. Ik beleef het reizen door de tijd als een soort bewuste zinsbegoocheling en ik weet zeker dat een logische en morele gedragscode blijft bestaan, zelfs tijdens roesreizen. Nochtans, wat een agnost heeft met het bestaan van God heb ik met het bestaan van de grootvader-paradox: je weet maar nooit! Daar ben ik mij op mijn eiland maar al te bewust van. Het instrueren van toekomstige verworvenheden leek mij echter onschuldig genoeg, afgaand op mijn historische herinneringen. Ik heb hier trouwens een jongeman ontmoet die een fantastische zeilboot had ontworpen.

   Ik besta, want ik twijfel. Ik twijfel of mijn epicurisme wel zinvol is en of ik mij niet beter zou kunnen wijden aan het lot van mijn medemens in de 21^e eeuw (AD). Maar wat is de zin van mijn twijfel als ik ben verzonnen door de schrijver van dit boek? Als ik een fantoom ben, een spirituele fantasie, een metafysisch wezen uit het Elysium? Dan kun je evengoed betwijfelen of de andere figuren in dit boek ook echt bestaan (hebben). De bespiegelingen van de schatrijke aristocraat Giammartino Arconati wiens rijkdom ten deel viel aan een straatarme anarchistendochter, de stenotypiste Ilse Köhler uit Dresden die berucht werd als het Beest van Buchenwald, de Eritrese albino zendelinge Tanya Tewadhi en de Vlaamse zandhaas en priester George Lemaître. Waarheid of bedrog? En wat te denken van Margarita Meigs, de buitenechtelijke dochter van de schelmse entrepreneur Henri Meiggs of Louis Hessen, zonder wiens technologisch genie er bij aanvang van het 3^e millennium nog geen mobile telefonie zou zijn geweest. Wat is eigenlijk het feitelijke waarheidsgehalte van deze ogenschijnlijk willekeurige portrettengalerij? En inderdaad, willekeurig of doelbewust?

   Alleen de figuur Erik Hazepad staat boven alle scepsis verheven. Evenals  zijn alter-ego JB, voor zover een chimaera echt is. Ik begeef me op glad ijs als ik een hersenspinsel naar het rijk der fabelen verwijs. Wat tegenwoordig in de geesteswetenschappen is benoemd als een van de talloze psychische en/of neurologische aandoeningen werd in vroeger tijden honend afgedaan als aanstellerij en flauwe kul. In veel gevallen werd je opgesloten in het gekkenhuis. En dat was dat, wat er niet is, bestaat niet.

   Genoeg over feit en fictie. Tijdreizen is een serieuze aangelegenheid. Verschillende publicaties behandelen de technieken die ik heb ontwikkeld. Onder andere in eerdere uitgaven van het Emergente Universum, integraal en extensief terug te vinden op deze site. Met uitzondering van een obscuur Chinees tijdschrift heeft de wetenschappelijke vakpers mijn ingezonden explicaties consequent afgewezen. Professor Hazepad is de enige geweest die mij het voordeel van de twijfel gunde. Hij heeft mijn werk tenminste niet onmiddellijk in de prullenbak gegooid. 

   De term ‘reizen’ suggereert een voertuig en doorgaans wordt verondersteld dat de tijdreiziger een passagier is. Over het algemeen wordt ‘tijd’ opgevat als een alomtegenwoordige 4^e dimensie. Mijn team bij het IIT in New Delhi en ik hebben ons echter geschaard achter de ideeën van John McTaggart  en Milton Erickson en de mens zelf tot voertuig verklaard. Ons mentale tijdreizen is vooral een scheikundig proces dat met behulp van geavanceerde technieken gestuurd kan worden. De biochemische componenten hebben overigens niets te maken met ayahuasca-sjamanisme, waarbij gebruik wordt gemaakt van dimethyltriptamine en MAO-remmers. Voor het beïnvloeden van de synaptische schakelingen in de hersenen heb ik gekozen voor tropaanalkaloïden. Voor de gewenste balans tussen de verschillende neurotransmitters wordt gebruik gemaakt van de local nano-infusion die we bij het IIT hebben ontwikkeld. De regulerende nanotechnologie grijpt vooral in op de serotoninereceptoren en de PCA-cellen. Tot zover, genoeg beta-praat, de gemiddelde lezer is alfa.

Ik heb uitgerekend welk jaar het is als ik dit schrijf, maar dat hangt natuurlijk wel af van het referentiepunt dat ik kies. Daarvoor heb ik mijn eigen geboortedag genomen, ik ben tenslotte evengoed een ijdele profeet: 4926 vP. De exacte datum weet ik niet, het is hier benauwd dus het zal wel kort na de jaarwisseling zijn, al heeft het gisteren wel de hele dag geregend en dat gebeurt gewoonlijk pas in maart. Ik zou het opkomen en ondergaan van zon kunnen bijhouden maar het is de laatste dagen zwaar bewolkt. Als het niet zo warm was zou je denken dat ik aan de Hollandse kust zit.

   Een gevoel van heimwee, als ik dat zo mag noemen, kan ik inderdaad niet in de wind slaan. Een stevige februaristorm en een pannetje Zeeuwse mosselen, onderweg naar het verschiet lijkt me dat wel wat, een tussenstop in de jaren 50 van de 20^e eeuw. Wie zwelgt in eenzaamheid op een verlaten eiland verlangt soms naar een smakelijke mossel. Een uitstapje naar het noorden zal me goed doen, vooral als ik nog een paar honderd jaar verder ga dan de beruchte watersnood. Naar een tijd dat zelfs de deltawerken hun doel zijn kwijtgeraakt en de Nederlandse vlag is afgeschaft. Maar stroopwafels zullen ze wellicht nog hebben, halverwege het 3^e millennium.

   Rondreizen doe je in de ruimte, tijdreizen is lineair. Je kunt alleen achter- en vooruit, maar, zoals ik hierboven heb genoteerd met betrekking tot achteruit, op je bestemming moet je altijd de nodige terughoudendheid in acht nemen. Die behoedzaamheid geldt ook voor reizen naar de toekomst. Als ik me daar niet houd aan mijn logische en morele gedragscode loop ik de kans niet meer terug te kunnen. De situatie in de toekomst wordt immers bepaald door alle gebeurtenissen die eraan vooraf zijn gegaan. Als ik de loop van de gebeurtenissen in de toekomst ingrijpend beïnvloed zou het zomaar kunnen dat ik mijzelf daar onlosmakelijk aan verbind. Om dat risico te minimaliseren houd ik me gedeisd. Ik ben alleen maar toeschouwer. Ik weet het, men ziet ruikt en hoort mij, ik vul ruimte, enzovoort, maar zolang ik niet word aangereden of zo, durf ik het wel aan. Tja, een ongeluk zit in een klein hoekje, niets is zeker, misschien kom ik wel nooit meer terug, net als de protagonist van H.G. Wells in De Tijdmachine.

1 februari 1953 AD

Met mijn voorkennis van stormachtige omstandigheden heb ik gisteren mijn intrek genomen in een hotel aan het Beursplein in Brugge. De omgeving is aanzienlijk veranderd sinds mijn bezoek in de 14^e eeuw maar de maaltijden zijn hier nog als vanouds, copieus en voortreffelijk. Berichten over de watersnoodramp in het noorden hebben dit etablissement nog niet bereikt maar dat zal niet lang meer duren. Het water in de kanalen loopt over de kaden en volgens brandweerlieden die vannacht bijstand hebben verleend langs de kust, is de zeedijk bij Heist vrijwel verdwenen. Ik blijf hier een paar dagen voor ik naar de toekomst vertrek. Eerst naar de haven, ik geef het toe, sensatiezucht is mij niet vreemd.

   Op dit moment wil ik mij eerst verdiepen in een kwestie die mij bezighoudt: kun je tegelijkertijd zowel zelfzuchtige als onbaatzuchtige verlangens hebben? Ik bedoel, ik ben nu hier in Brugge te midden van argeloze lieden die straks op de radio een pathetische oproep tot steunverlening zullen horen. Ik voel behoefte om een helpende hand te bieden en tegelijk word ik bewogen door sensatiezucht. Word ik door altruïsme gedreven als ik me verplaats in een medemens en door egoïsme als ik me verplaats in de tijd? In hoeverre dat tegelijkertijd kan, hangt af van het eventuele corpusculaire karakter van de tijd. Bestaat de tijd uit een opeenvolging van kleine stukjes kwantumtijd (5.391 x 10^-44) seconde waarbinnen plaats is voor slechts één gebeurtenis of…? Ach, dit is allemaal onzin. Egoïsme en altruïsme bestaan helemaal niet. Er is alleen een toestand van onderlinge verbondenheid, net als bij kwantumverstrengeling. Misschien besta ik wel helemaal niet!

   Ik heb zojuist even een frisse neus gehaald. Er was een kleine samenscholing op het plein. Berichten over de omvang van de ramp beginnen binnen te druppelen. Er zijn schepen vergaan. Iedereen kent wel iemand die is verdronken. Ik bood aan om mee te gaan naar de haven, zakjes stapelen. Maar daarmee wekte ik argwaan. Iemand vroeg waar ik eigenlijk vandaan kwam. Ik zon op een spontaan antwoord en toen ging ik nadenken. Waar kwam ik vandaan? Was het van de hotelkamer waar ik verbleef of uit Zuid Amerika waar men mij als een god vereerde? Uit het noorden waar ik gewoond had of uit India waar ik was geboren? Waar kom je vandaan als je overal kunt zijn? Al is het maar in gedachten? Mijn enthousiasme om die heikneuters te helpen was inmiddels aanzienlijk gedaald.

   Terug op mijn kamer laat het me niet los. Een mens onderscheidt zich door empathie, je kunt je verplaatsen in iemand anders’ gedachten. Onderscheid ik mij doordat ik mij kan verplaatsen in de tijd? Wellicht beeld ik me in dat ik me door de ruimtetijd verplaats maar dan beeld ik me ook in dat mijn lichaam niet is waar mijn lichaam behoort te zijn. Mijn verlangen om zowel straks, toen als nu te zijn, lijkt daarom alleen synchroon te kunnen plaatsvinden. Dat betekent dat op dit exacte moment in de tijd op al die plaatsen tegelijk bevindt. Het is de enige verklaring voor het feit dat mijn geest zich niet ergens anders bevindt dan mijn lichaam. De hele empirie is een mentale aangelegenheid, net als de waarneming van mijn lichaam. Dat zou ook moeten betekenen dat ik zou willen dat het zo is en tegelijk dat het niet zo is. Ik word hier doodmoe van. Ik kan me beter op iets anders concentreren.

Een reden dat ik mijn toekomstjournaal zal intikken op mijn tablet in plaats van dat ik al mijn bevindingen aan een auditieve informatiedrager toevertrouw, is dat mij achteraf geen onverstaanbare registratie kan worden verweten. En ook om geen last te hebben van de onbegrijpelijke storingen zoals die met Ganesha vanuit de toekomst zijn opgetreden (ik ben er nog niet achter wat daarvan de oorzaak is en waarom dat niet gebeurt vanuit het verleden).

   Mijn journaal vermeldt geen exacte data. Ik vertrek in het voorjaar maar hoe ver precies durf ik niet te zeggen. Ver genoeg om niemand tegen te komen die ik ken. Maar niet zo ver dat de wereld volslagen anders is geworden, een miljoen jaar of zo, dat boeit me niet. Dat is net zo oninteressant als de geschiedenis van een miljoen jaar geleden. Toen Homo sapiens nog niet bestond en de toenmalige mensachtigen alles eng vonden en een vreemdeling allereerst beschouwden als een lekker hapje. Ik houd het op hooguit een paar eeuwen. Volgens een ruwe berekening gaat het om 554 nP.

Dag 1 (554 nP)

Er liggen korrels op de grond die het midden houden tussen fijn grint en plastic balletjes. Maar het is geen van beide. Het ziet er natuurlijk uit en toch ook weer niet. Sprookjesachtig. Alsof de geest van Disney is gematerialiseerd, of zoiets. Het vreemdst is dat er nog geen miertje valt te ontdekken. Maar wel hagedissen. Wat zouden die dan eten?

   De lucht is bezwangerd met geluiden, aangename, een soort muziek die ik nog niet eerder gehoord heb. Het licht is hier ook anders. Helderder. De kleuren zijn voller en het is warm maar het ruikt fris, het is een vreemde wereld waarin ik beland ben, het zal me verbazen als dit alles is...

Het was een buitengewone gewaarwording om het gezicht van Amanda Buytelingen plotseling voor mij te zien opdoemen, ofschoon ‘opdoemen’ suggereert dat ze uit de grond voor mijn voeten omhoogschoot terwijl het meer leek alsof ze als een engel uit de hemel neerdaalde, maar het is nu eenmaal de Nederlandse uitdrukking voor een onverwacht verschijnen.

   Ik wist toen nog niet dat ik haar die naam zou geven. Ze mocht dan als twee druppels water lijken op de Amanda die ik me herinnerde uit het Leiden van de 21^e eeuw, maar ze kon onmogelijk een paar honderd jaar later diezelfde persoon zijn. Toch? En haar achternaam had ik ontleend aan de Vrije Buytelingen waarmee ik in gedachten de opgetogen en vreugdevolle menigte kwalificeerde die ons omringde (en wat bovendien de enige leesbare tekst was die ik onderweg had gelezen). Het was diezelfde menigte die, als in het overvolle golfslagbad van een tropisch zwemparadijs, iedereen afwisselend binnen elkaars comfortzone duwde en vervolgens elkaar weer uit het zicht deed verliezen. De meeste mensen waren exotisch uitgedost, droegen bontgekleurde kleding en vreemde gezichtsmaskers. 

   Uiteindelijk, op een moment dat de deining wat kalmeerde, stonden we, oog in oog, nog geen meter tegenover elkaar. Glimlachend keek ze me aan. Ik vroeg me af of ze me herkende maar besefte gelijk dat dat niet kon en wist niets anders te zeggen dan “Hoi.”

   Vanonder haar zwarte derby keek ze me schalks aan, alsof we samen onder één hoedje speelden en zij precies wist wie ik was. Wij deden niet mee aan de maskerade.

   Wat ze daarop zei kon ik niet verstaan. Ik maakte duidelijk dat ik haar niet begreep, het was alsof ze een andere taal sprak, maar zij begreep mij wel. Ze pakte me bij de hand en leidde me door de uitgelaten mensenzee die tijdens onze wandeling steeds meer doorwaadbaar werd. Ik vroeg me af of ik deze feeërieke verleidster zou blijven volgen of beter rechtsomkeert kon maken. Her en der waren roosterfeestjes en tuinparty’s tussen de heesters en verspreid staande boomgroepen. De alomtegenwoordige muziek vibreerde loom tussen mijn oren, de geur van gebraden vlees herinnerde me eraan dat ik best trek had. Mijn bevallige gids gaf me een snoepje en trok me koortsachtig mee in een richting waar de menigte was uitgedund tot dartele klasjes en verstrengelde stellen in zinnelijke overgave. Haar soepele jonge vrouwenlichaam werkte als een magneet op mijn testosteronklieren en het ging even door mij heen dat ik me niet zo moest laten meeslepen – de oude Satyr werd door de heetgebakerde Messalina toegevoegd aan haar nymfomane collectie – toen ze mijn hand losliet om enkele takken opzij te duwen waarachter een door een dicht bladerdak overkoepeld nest zichtbaar werd waarvan de bodem bedekt was met een dikke laag geurig vers gras en elke eventuele twijfel aan de bedoeling van dit leger weg te nemen.

   Ik tuimelde achter haar aan naar binnen. Zij had overduidelijk het initiatief in handen. Zich omdraaiend trok ze mijn capuchon omlaag. Een tik tegen de rand deed haar bolhoedje in het gras rollen. Met haar warme adem in mijn gezicht zei ze “Alla”, althans dat verstond ik. Ze drukte haar natte mond tegen mijn lippen. Haar brutale tong overrompelde me. Een fractie van een seconde, voordat ik haar van repliek diende. Onze tongen kruisten de degens. Ze smaakte naar limonade met een rietje. Een siddering ging door haar heen. Kwam ze klaar? Ze richtte zich op en trok mijn pij omhoog. De band van mijn shorts had ze in een mum losgeknoopt. Haar hand sloot om mijn piemel die intussen een paal was en allang niet meer in mijn onderbroek paste. Ze kuste hem klaarwakker. Haar zoenoffer was overbodig. De geest was uit de fles. Brullend, bevrijdend, vrij…

Het was donker toen ik ontwaakte uit een onrustige sluimer. Ik was alleen. Een kort ogenblik werd ik verpletterd door eenzaamheid maar dat gevoel week toen ik stemmen hoorde. Ze waren tamelijk dichtbij maar ik kon er geen woord van verstaan al klonk de taal die werd gesproken heel vertrouwd. Vanuit mijn schuilplaats had ik geen zicht op de geluidsbron maar ik had het visioen van een groep struikrovers.

   Die zich, naar ik kon horen, weer verwijderde. Gerustgesteld gleed ik terug in mijn solitaire legerplaats. Dat er mogelijk stropers naar mij op zoek waren versterkte mijn gevoel van verlatenheid nu mijn bevallige stoeipoes in rook leek te zijn opgegaan. Had ik haar gedroomd? Gedroomd verlangen?

   Ik voelde me vreemd zweverig. Als ik mijn ogen sloot begon alles te tollen, zodra ik ze weer opende was het weg. Alsof ik te veel gedronken had maar dan zonder de misselijkheid. Suffig draaide ik op mijn zij en strekte mijn benen.

   Mijn onderbroek hing nog op mijn knieën. Ik trok hem weer op, samen met mijn shorts. Voor ik mijn habijt wat dichter om me heen trok – het was fris – controleerde ik mijn heuptas. Er ontbrak niets. Ik nam een slok water en dacht aan het snoepje. Had ik een van mijn eigen pillen geslikt? Ik checkte mijn voorraad, die was compleet. Hallucinatie of harde werkelijkheid, wat het ook geweest was dat mij had begoocheld, ik was moe, ik wilde slapen. Ik legde mijn tas onder mijn hoofd als een kussen en draaide me op mijn zij. Toen zag ik haar hoedje. Dus toch!

   Het was als de overwinningsroes op een slachtveld vol lijken. Geweldig en afschuwelijk tegelijk. Maar een boze droom kan niet op tegen een zoet aandenken. Met haar hoedje in mijn hand dommelde ik de nacht door.

Dag 2 (554 nP)

Die ochtend had ik nog voor de zon helemaal op was mijn slaapplaats verlaten. Er hing een vage nevel achter mijn ogen. Een stevige wandeling zou me goed doen.

   De beweging verdreef de kou en de onwezenlijke herinnering aan de afgelopen nacht. Ik had besloten in de richting te lopen waar ik de vorige dag had gemeend een buitengewoon bouwwerk te bespeuren. Dat kwam inderdaad na een tijdje in zicht maar bleek van een reusachtige omvang en dus ook veel verder weg te zijn dan ik verwacht had. Omdat mijn avontuur eigenlijk geen ander doel diende dan het bevredigen van mijn eigen nieuwsgierigheid was er geen reden om van deze eenmaal ingeslagen weg af te wijken.

   Ondanks het vroege tijdstip waren er verrassend veel mensen actief. De meesten leken maar wat rond te scharrelen, wandelden zoals ikzelf of wijdden zich zonneklaar aan een of ander ambacht, zoals tuinlieden, straatvegers en voedselbezorgers. Die laatsten leken mij overigens overbodig want ik was al langs verschillende paviljoens gekomen waar allerlei etenswaar stond uitgestald, dat passanten gretig tot zich namen. Het bevreemde mij dat ze daar niet voor leken te betalen, maar het verklaarde wel hun opgewekte stemming, zich lavend aan allerlei lekkernijen zonder dat iemand daar aanstoot aan nam. Trouwens, iedereen die ik onderweg tegenkwam was opvallend goedgemutst. Geen enkel onuitgeslapen, naar koffie hunkerend, ochtendpeuk sabbelend, grauw gezicht. De veel gedragen vrolijk gekleurde gezichtsmaskers droegen daar onwillekeurig aan bij. Intuïtief vroeg ik mij af hoe mijn uitstraling was. Ik voelde me zowel fris als beduusd.

   Onopvallend bleef ik bij de eerstvolgende kraam hangen om rustig wat rond te kijken. In de kraam zelf was niemand aanwezig. Een voorbijganger pakte zonder aarzeling een pasteitje van de plank en liep verder. Er was niets dat er op duidde dat het om een illegale handeling ging die als zodanig geregistreerd werd. Ik besloot de proef op de som te nemen door zelf een stuk gebak te nemen, want ik had best trek.

   Er werd niet ingegrepen. Het zoete baksel smaakte goed, en mijn dorst kon ik lessen aan een soort fonteintje naast de kraam. Daar kwam geen water uit maar een soort ijsthee. Het instructiebord bestond uit plaatjes die iedereen begrijpen kon. Dat was maar goed ook want ik had eerder ergens een mededelingenbord proberen te begrijpen waarvan, hoewel ik een paar woorden herkende (overgedragen, onderkoeld), de taalkundige boodschap niet overkwam. Van de icoontjes boven het fonteintje begreep ik dat speeksel en zand niet op prijs werden gesteld maar mocht het reservoir (reeservwaar) onverhoopt toch vervuild raken dan was er een betrouwbare biochemische filterfunctie ingebouwd. 

   Dagen later zou ik horen dat al het eten en drinken hier gratis was. En dat niet alleen. Geldomloop bestond hier niet. Wat men hier uitwisselde was veel waardevoller: dienstvaardigheden en gunstbewijzen. Dat was waar je vroeger geld aan uitgaf maar dat was hier dus niet meer nodig. Iedereen hier was met vakantie, zelfs degenen die aan het werk waren, want tijdens je vakantie ging je je maar vervelen. En zoals vroeger je vakantie betaald werd door je werkgever in de vorm van vakantiegeld en doorbetaling van salaris gebeurde dat nu digitaal – dat had alles te maken met het bouwwerk van mijn bestemming – en waren de pegels vervangen door bits.

   De plaisanterie kreeg zelfs iets zijigs toen ik een groep opgeschoten jongelui ontwaarde die een snaak in hun midden de les las omdat hij een e-boek dat hem kennelijk niet boeide, langs de kant van de weg smeet. Die e-boeken – voor de duidelijkheid, ze deden me denken aan de e-readers uit de 21^e eeuw, maar veel dunner en niet oplaadbaar; het waren net harde titelkaften – had ik al in verschillende kramen zien liggen waar ze werden opgepikt maar ook weer teruggebracht. Net een bieb zonder bibliothecaresse. Ik had een collectie bekeken en gemerkt dat het vooral om animaties ging, dat ze voorzien waren van geluid (stemmen, muziek), maar de teksten bleven een struikelblok.

   Totdat mijn oog viel op een paar exemplaren die ik herkende, die ik misschien kon lezen, ze kwamen oorspronkelijk uit de 21^e eeuw: Konungsbók van Arnaldur Indridason, maar IJslands beheerste ik niet; Sea of Silver Light van Tad Williams, maar dat maakte deel uit van een serie en het was het laatste deel; Ineens zag ik een boek dat me bekend voorkwam. Het was de Nederlandse vertaling van HhhH van Laurent Binet, maar dat ha… aha, daar lag het: De Witte Monnik van Kanishk Kastomega, niet te geloven, wat een toeval! Ik stak het onder mijn pij en vervolgde mijn wandeling. Het was volslagen onduidelijk aan welk criterium de boeken hadden moeten voldoen maar kennelijk was men nog steeds belust op (voor)lezen en (teken)films met uitzondering van de zonderlinge liefhebber van oude literatuur. De mentale nevel werd even heel intens. Ik herstelde snel en deed of er niets aan de hand was.

  Het was ondertussen heel wat drukker geworden. In de tuinen van huizen langs de weg werd gespeeld en gezongen, veel mensen trokken naar de enorme klimaatkoepels om te genieten van een aangenaam verblijf en exotische attracties, paviljoens en podia verspreidden zoete klanken die op dit uur van de dag de genoeglijke sfeer versterkten. Iedereen leek gebiologeerd door de ambiance. 

  Een paviljoen waar ik langs kwam droeg een in herkenbare bewoording geschreven uitnodiging boven de ingang: VRIJE BUYTELINGEN. De poort  bleek toegang te verschaffen tot een uitgestrekt parklandschap vol met trampolines waar zowel kinderen als volwassenen blijmoedig gebruik van maakten. Zelf had ik niet zo’n zin in een salto vitale.

   Het buitengewone bouwwerk van mijn bestemming bleek verder weg dan ik had ingeschat. Ik liep er al een tijd lang naar toe maar zag het niet dichterbij komen. Wel naderde ik een glimmende constructie waar mensen in- en uitstroomden hetgeen me hoopvol deed denken aan de kunstzinnige overkapping van een busstation. Het bleek de toegangspoort tot een soort métro te zijn.

   Waar die naar toe ging wist ik niet, er was maar één perron, geen versperrende draaihekken, zonder kaartje kon ik plaatsnemen, voor ik goed en wel zat suisde het raamloze toestel voort en werd ik door slaap overmand.

Dag 7 (554 nP)

Volgens mijn tablet is er inmiddels een week verlopen. Eindelijk voel ik mij helder genoeg om mijn bevindingen van afgelopen dagen te noteren. Althans, wat ik me ervan kan herinneren.

   Ik werd door iets wakker geschud maar kon niet zien wat het was. Een stem herhaalde een vraag, in verschillende talen, ik kreeg de indruk dat het om een nummer ging, er werden telgebaren gemaakt, ja, er werd om een nummer gevraagd. Vandaag werd dat bevestigd, een cabinenummer.

   Dat heb ik niet.

   Ik was nog in kennelijke staat van ontroering, werd mij later meegedeeld. Men dacht dat mijn trip buiten de – ik kon niet verstaan hoe ze het noemden – teveel was geweest, dat kwam vaker voor, al waren de lamzakken meestal jonger, revalidatie was het enige wat restte, begreep ik.

   Mijn detentie is een verblijf in een luxe hotelkamer. Voorlopig heb ik niets te klagen. Een heerlijk bed, prima sanitaire voorzieningen en uitstekende roomservice. Ik krijg zelfs twee keer per dag warm eten, nou ja, pasteitjes. En ik kan hier eindelijk werken aan mijn verslag.

   De eerste dagen dat ik hier was stond mijn hoofd daar niet naar. Het leek wel of ik gedrogeerd was maar ik heb niet gemerkt dat mij iets tegen mijn wil is toegediend. Waarom zou men ook? Vanaf het moment dat ze me uit die métro hebben gehaald moet ik als een meegaande slappe vaatdoek zijn geweest, niet bepaald een opstandige herrieschopper die erom vroeg te worden platgespoten . Ze hebben me heel zorgzaam behandeld, mijn tanden gepoetst, een ondersteek gegeven en mijn kont gewassen, te eten gegeven – ik geloof dat ik zelfs gevoerd ben – en kopjes thee voor me gezet. Zonder hun toewijding was ik waarschijnlijk wel eerder weer tot mezelf gekomen. Ik vond het wel lekker om me zo te laten vertroetelen. Geen idee hoe lang ze ermee door zouden zijn gegaan.

   Maar nu is het genoeg geweest.

   Al mijn spullen heb ik nog. Ze hebben wel mijn pij uitgetrokken en mijn reiszak losgemaakt, maar die lagen op een tafel naast het bed. Natuurlijk heb ik gelijk de inhoud van mijn tas gecontroleerd op pillen, nanogels, mijn tablet. Alles is compleet. Ik ben daar zelf ook verbaasd over. Ze zijn hier ongelooflijk beleefd of superstom. Ik houd het maar op het eerste. Misschien schamen ze zich wel voor mijn ongesteldheid want die zou wel eens veroorzaakt kunnen zijn door iets dat ik gedronken heb, uit de fonteintjes bij de paviljoens. Daar zijn zij toch verantwoordelijk voor? Het is heel goed mogelijk dat ik er met mijn ouderwetse gestel helemaal niet tegen kan, al kunnen ze dat natuurlijk niet weten. Misschien komt het vaker voor dat …

   Oh, er wordt op de deur geklopt, er komt nu iemand binnen…

Dag 8 (554 nP)

Mijn jeugd is een nachtmerrie geweest. Geen enkel toevluchtsoord kon voldoende veiligheid garanderen, overal loerde gevaar. Ik vluchtte in fantasieboekjes om de werkelijkheid niet onder ogen te hoeven zien. De werkelijkheid die zo verziekt is door alle klootzakken die op deze wereld rondlopen. De verhalen over mensen die naar een betere wereld in de toekomst konden gaan boden mij troost.

   De kans om bij het IIT in Delhi mijn droom te verwezenlijken heb ik gebruikt om nanogels te ontwikkelen waarmee tijdreizen mogelijk werd. Ook naar de toekomst. Waar ik altijd naar heb verlangd is werkelijkheid geworden. Ik bevind mij in de fantastische wereld van morgen waar alles zoveel beter is.

   Maar nu ik hier ben weet ik niet of ik hier wel wil blijven.

   Degene die de kamer binnenkwam leek als twee druppels water op de Annelies die ik een paar honderd jaar geleden stilletjes bespied heb. Dat was in de artiestenfoyer na afloop van het concert van de oude Hazepad. Ze was daar samen met Amanda, maar net als die laatste kon ook deze dame onmogelijk dezelfde zijn. Het viel me nu trouwens op hoeveel die twee ook op elkaar leken, al was Annelies donker en Amanda blond. Er was duidelijk iets vreemds aan de hand.

   Wat zeg ik? Er is iets grondig mis! Opnieuw dringt de vraag zich op of dit allemaal wel echt gebeurt, of ik werkelijk besta. Of dat ik slechts de inbeelding ben van een inbeelding van…

  Ach wat, die verschijning kwam echt genoeg over.

   “Pacha? Hasan Pacha?”

   Ik knikte verbouwereerd. Ze kende mijn naam. En ze sprak hem ook nog duidelijk herkenbaar uit!

   “We hebben niemand van die naam in ons systeem. Weet je het nummer van je cabine?”

   Ik haalde sprakeloos mijn schouders op.

   “Als je niet meewerkt kan ik je niet helpen. Je bestaat niet.”

   Dat sloeg in als een mokerslag. Zie je wel, ik bestond niet!

   Maar hoe echt was zijzelf eigenlijk? Wellicht was ook zij niets anders dan een projectie van mijn eigen geest, de fantastische voorstelling van iets begerenswaardigs (was ik soms smoor op dat donkere mokkel?), een visioen niettemin. Haar aanraken – zoals in een droom soms opzettelijk de beleefdheidsvoorschriften werden geschonden – durfde ik echter niet. Je wist maar nooit. Straks spatte ze als een zeepbel uit elkaar. Of erger nog, was het toch geen droom.

   “Je kunt hier onmogelijk imaginair zijn. Behoor je tot de Buytelingen of wil je bij de Kluyt? Je moet een keus maken. Ik geef je nog even bedenktijd. Anders word je ingelijfd.”

   Ik wist niet wat ze daar mee bedoelde maar het klonk als een bedreiging. Ook als ik het me alleen maar inbeeldde. Dat ik een keus moest maken vond ik tergend bedillerig. Alsof ze een schooljuf was die een ondeugend jongetje de les las. Ze had trouwens haar tas op tafel laten staan toen ze de kamer uitging. Wat niet erg geruststellend was. hoe lang zou ze wegblijven?

   Ik ga nu als een bezetene toch maar over op de spraakrecorder:

wat ik in haar tas vond die heb ik inderdaad doorzocht daarbij ben ik op verhelderende informatie gestuit iedereen heeft hier een eigen cabine waarin men gekoppeld is vraag me niet hoe aan elkaar en dus gezamenlijk een soort eenheid vormt die wordt De Kluyt genoemd De Kluyt is het muziekstuk waarin de mensen als afzonderlijke tonen en trommelslagen fungeren zo wordt het beschreven inéén van de stukken die ik in haar tas vond de individuen in hun cabines zijn als het ware getransformeerd tot cyborgs gedecentraliseerde robotica draagt zorg voor alle basisfuncties ik weet niet hoeveel afzonderlijke units ik noem ze maar even zo er zijn het moeten er wereldwijd miljoenen zijn heten ze allemaal samen De Kluyt of alleen deze ene vraag ik me af dat is pas een superorganisme de menselijke individuen zijn als cyborg allemaal met elkaar verbonden maar tegelijkertijd gescheiden door een schild van elektronica dat werkt als een soort placenta het laat geen micro-organismen geen virussen geen ongewenste informatie door zelfs schadelijke moleculen worden door deze hyperwall gesignaleerd en onschadelijk gemaakt de meeste mensen zitten niet permanent in hun cabine sommige wel omdat ze dat willen de anderen gaan geregeld naar plekken zoals die van vorige week om te ontspannen en sommigen blijven daar altijd omdat ze dat willen maar dan moeten ze helemaal voor zichzelf zorgen dat kan allemaal alleen ik ben niet welkom ik kan beter snel mijn pillen nemen dan ga ik eerst terug naar de eenentwintigste eeuw er komt iemand aan…

Dit wil ik nog kwijt op mijn tablet.

   Het is een wonder hoe weinig er misgaat in de turbulente wirwar van het maatschappelijk verkeer. De myriade kansen dat het misgaat worden gereduceerd tot een handvol ongelukken. Een individu is veel beter af in een gezelschap dan alleen. Je flikkert van het trapje als je de badkamerlamp verwisselt. Je verbrandt in bed want je vergat het kaarsje uit te blazen. Je struikelt over het kleed als je een boodschap gaat doen, gewoon, omdat niemand anders dat doet.

   En ik? Ik wil deelnemen aan alles. Deel zijn van het grotere geheel. Verantwoording dragen voor de wereld waarin ik ben. Tegelijkertijd wil ik vrij zijn, onafhankelijk zijn van anderen, mijn eigen boodschap doen. Ik wil niet voor een keus geplaatst worden en ik wil me niet laten inlijven. Ik wil van het gebaande pad kunnen blijven afwijken.

    Halsoverkop heb ik mijn pillen voor de terugreis ingenomen. En toen is er iets misgegaan. Ik heb mijn lichaam moeten achterlaten. Mijn geest zweeft door de ruimtetijd. In eeuwige eenzaamheid. Alleen. Ik besta en tegelijkertijd besta ik niet. Ik ben een geest. Ik ben overal maar ik heb met niemand contact. Geen begerenswaardige positie.

Daadwerkelijk deel uitmaken van een samenleving en tegelijkertijd jezelf kunnen blijven, dát is begerenswaardig. De ware zin van het bestaan is het onmisbaar maken van het individuele ZELF voor het wereldwijde superorganisme KLUYT. En geregeld op stap met de BUYTELINGEN. Ik heb mijn kans gemist.*

246 vP

Nu mijn dirigeerbare egotrip-tijdslijn de natuurlijke Pijl van de Tijd weer heeft gekruist, kan ik terugvallen op Ganesha om mijn reisverslag aan toe te vertrouwen. Voor ik terugkeer naar het prehistorische Sint Laurens eiland ben ik even in Londen tijdens het fin de siècle van de 17^e eeuw. Niet zozeer vanwege het tijdsgewricht – misschien wel het belangrijkste in de culturele evolutie van de mensheid – maar om die tragische geleerde Nicolas Facio moed in te spreken. Hij onderhoudt zich met de grootste geleerden en het laagste uitschot. Hij heeft altijd geldgebrek en speelt wellicht dáárom een historisch cruciale rol. Zonder hém zou de geschiedenis wel eens heel anders kunnen lopen. Al lijkt niemand dat te beseffen. Hij is wiskundig geniaal en tegelijkertijd lijdt hij aan godsdienstwaanzin. Als ik niets doe slaat hij de hand nog aan zichzelf. En dat zou toch zonde zijn van zo'n mooie jongen!   

Dag K

Ik weet niet goed hoe ik deze dag moet noemen. Er is geen sprake van chronologie, behalve die van mezelf. Ik heb besloten dit dag K te noemen omdat ik iets kwijt wik over de Kluyt. Alleen weet ik nog niet precies wat.

DRUPPELS (OERKNAL)

Nihil est in intellectu nisi prius fuerit in sensu*

Het strijklicht van de zonsondergang accentueerde de bloeddoorlopen poelen die getuigden van een desastreuze neerslag, in elke betekenis van het woord. De gruwzame schoonheid van opspattende modderkluiten en metaalscherven vormden het resultaat en het decor van universele angst, woede en verscheurdheid. De late zonnestralen waren de eerste sinds weken die deze contreien nog een beetje kleur gaven  maar een vreugdevol gezicht werd het niet. Geen sprankje hoop maar een flikkerend zwaard was het dat de hemel openbrak. Het kapmes van de massamoordenaar.

    Jankend struikelde een laatste overlevende over de lijken en lichaamsdelen, liet zich omlaag glijden langs de glibberige helling en dook in de duistere schaduwen van een opengesperde krater ineen. Huiverend speurde hij naar beschutting. Om hem heen lagen jongens – of wat daarvan over was – zoals hijzelf, maar niemand bewoog meer. Het enige leven in de weide omtrek was het onophoudelijke kanongebulder. Slijmerig water sijpelde langs de wand van de kuil des doods.

    Dat hij vrijwillig aan deze waanzin was begonnen, speet hem nog steeds niet. Maar het bevel om met zijn maten over deze heuvelrug te marcheren had hem verbijsterd. Scherp omlijnde  silhouetten waren ze geweest. Tegen een heldere achtergrond. Betere schietschijven had de vijand zich niet kunnen wensen. Die namiddag. Hij was de laatste geweest, juist toen een wolk het zonlicht dempte. Ze hadden hem gemist. Hij was de enige die nog ademde. 

Het begon allemaal met zo’n harde knal dat niemand precies wist wat er aan de hand was, de klap was voldoende dichtbij en luid geweest dat het oorverdovende lawaai van de exploderende granaten daarna niet meer te horen was, de opspattende modder en rondvliegende armen en benen lieten geen twijfel bestaan over de vernietiging die gaande was. Van de weeromstuit kreeg hij een lachstuip die hij onmiddellijk weer afbrak met een snik, alsof hij geen adem meer kreeg. Hij viel met zijn gezicht in een plas en proefde een metalige smaak. Het geluid rondom nam weer toe, geschreeuw en gejammer, doffe dreunen die zich leken te verwijderen, ineens weer zo’n allesoverheersende slag... Hij besefte dat het nog niet over was. Hij wilde voor dood blijven liggen maar kon de drang niet weerstaan zijn hoofd op te richten om te kijken, om te zien. Hij keek tegen de gerafelde onderkant van een paar laarzen die een meter voor hem over de rand staken van de ondiepe kuil waarin hij lag. Het slik op de bodem was vuilgrijs met bruine vlekken. Een bleke wortel stak omhoog uit de grond. Net op het moment dat hij zich wat verder wilde opheffen om over de rand te gluren, ontplofte er weer een kraker, vlakbij. Nog voor hij zijn hoofd kon terugtrekken sloegen de onbestemde kluiten over de rand, een druppel liep over zijn wang en drong tussen zijn lippen, het smaakte als de loop van een pistool in zijn mond.

    Ineens moest hij aan zijn moeder denken. De aandacht die ze hem had gegeven, met een hoofdknik, een vage glimlach, een berisping zelfs, had hem onkwetsbaar gemaakt, vroeger. De deken die ze over hem heen trok als hij ging slapen, zou zijn geborgenheid bestendigen ook al was hij zich van de reikwijdte toen niet bewust. De herinnering nu was genoeg. Hij vleide zich neer in de warme modder en heel even voelde hij iets van behagelijkheid.

    De gedachte was maar kort want als vanzelf moest hij aan zijn broertje denken en hij verstijfde. Jacques! Hij had hem een eeuwigheid niet meer gezien! Hoe zou hij er aan toe zijn? Met een mengeling van schuld en spijt drong het tot hem door dat hij niets voor hem had kunnen doen.

    Sinds hun aanmelding had hij Jacques in de smiezen gehouden maar in de heksenketel van het laatste verzamelkamp was hij hem kwijtgeraakt, toen zijn broer op zoek was gegaan naar minder opvallende kledij dan de Franse uniformen waarmee ze hen opgezadeld hadden. Broertje had zich de moeite kunnen besparen bedacht hij grimmig met een blik op wat hij ooit zijn ‘pantalon rouge’ had genoemd. Bij het schijnsel van een neerdalende lichtgranaat zag hij nu ook dat uit één van de kapotte laarzen boven zijn hoofd gestaag een stroompje bloed neerdaalde waardoor zijn broek alsnog weer rood kleurde.

   Met een schok kwam hij tot zichzelf. Waar komt die lichtgranaat vandaan? Zijn de moffen op zoek naar schietschijven? Of zoekt één van onze compagnies naar overlevenden?

Met verstijfde vingers controleerde hij zijn uitrusting. Een pistool had hij nog. En patronen, al waren die doordrenkt. Modder of bloed? Zijn gasmasker was weg. Niets te eten. Geen veldfles. Gelukkig was het weer gaan regenen. Hij likte de druppels van zijn lippen.

In de grauwe ochtendschemering schrok hij uitgeput op uit een soort koortsige sluimer. Het was de stilte die hem gewekt had. Geen kanongebulder. Geen mitrailleurgerammel. Maar nu hoorde hij wel een vreemd geritsel. Zoeken ze me? Wie oh wie?!

    Nadat hij zijn angst had overwonnen en een blik over de rand van de krater wierp, zag hij dat het erger was. Overal stonden poelen water vol lijken van soldaten en beesten. Opgeblazen paarden, varkens, koeien, losgerukte ledematen en rompstukken. Het geritsel, zag hij nu, werd veroorzaakt door talloze ratten – die vieren feest – en de waterloopjes die naderbij stroomden. Nog even en ze zouden de krater bereiken.

    Nu pas drong het tot hem door dat het onophoudelijk had geregend, dat hij doornat was en dat zijn kuil al aardig volliep. Hij kon hier niet blijven.

    Op hetzelfde moment begon het schieten weer, dichterbij maar minder luid. Het weerhield hem ervan om over de rand te klauteren zoals hij van plan geweest was. In plaats daarvan drukte hij zich ruggelings tegen de wand van de krater en staarde naar de neervallende druppels. Het was net of ze uit één punt kwamen.

    Toen rook hij het. De prikkelende geur vulde zijn neusgaten, ontlokte nog even een nostalgisch beeld van de huiselijke schoonmaak, totdat de schrik hem om het hart sloeg. Gas! Ze hadden hem gewaarschuwd. Hij moest als de wiedeweerga een gasmasker zien te vinden. Op het kapotgeschoten lichaam dat bij de laarzen hoorde die boven zijn hoofd hingen had hij daarnet een masker gezien. Om dat te pakken moest hij wel zijn kuil uit. Hier blijven en stikken of daarboven aan flarden? Zijn dreigende ademnood dwong hem ruggelings omhoog te kruipen. Hij had zijn verkleumde botten nog niet naast het lijk gewerkt of  daar was al weer het mitrailleurgeratel. Hij kon de inslagen in het schokkende lichaam naast zich voelen. Amai, hazard! In een handomdraai had hij het gasmasker geplaatst en bleef voor dood op zijn rug liggen.

    Hoe lang hij daar naar de neervallende druppels had liggen staren kon hij zich later niet herinneren. Geregeld was hij buiten kennis geweest. Ook had hij gedroomd, dat hij nog geen masker op had, dat hij het van een losse kop moest afscheuren, alsof het masker ermee vergroeid was. Als hij wakker lag luisterde hij naar het schieten dat zich leek te verwijderen. Het geritsel daarentegen kwam dichterbij. Wie zijn erger, moffen of ratten? Ik denk ratten. Moffen eten geen ratten, maar ratten eten wel Duitse lijken. Als ze hem echter ook voor een lijk aanzagen zag het er niet goed voor hem uit. Als hij opstond werd hij door de moffen neergemaaid, bleef hij liggen werd hij door de ratten aangevreten.

    Tijdens een wakend ogenblik hoorde hij vreemde plofjes. Heel voorzichtig draaide hij zijn hoofd en zag nog net hoe een verkrampt lijfje vanaf een opgezwollen koeienlijk in het water rolde. Onmiddellijk daarop hoorde hij de mitrailleurkogels rakelings langs zijn hoofd suizen en in de modder ploffen. Voor dood blijven liggen was de beste optie, de ratten hadden geen gasmaskertjes, voor hen hoefde hij niet meer te vrezen. Zolang het licht was bleef hij, ondanks de stank, bewegingloos naast het opengescheurde lijk liggen. Als hij geluk had zou hier helemaal niets meer bewegen zodat zelfs de mof er na verloop van tijd genoeg van kreeg en geen aandacht meer voor hem zou hebben.

Het liep anders. Na uren roerloos staren door de spetters op het glas van zijn masker zag hij in die waterdruppels de weergave van een voorbij glijdende beweging. Goddank was de wasem van zijn levensadem, die hij tot een minimum probeerde te beperken, onopgemerkt gebleven.

   Toch durfde hij minuten later pas zijn hoofd licht te op te heffen. In de verte zag hij de gebogen silhouetten van twee Duitse soldaten in de richting sluipen waar hij zijn compagnie – of wat ervan over was - vermoedde. Ik lig hier goddomme achter … Maar zijn gedachte werd onderbroken door driftig mitrailleurvuur. Dit keer verschafte het hem enig genoegen: de sluipende gestalten werden overtuigend stukgeschoten. Schaamte en opwinding streden om voorrang. De Verlossing is nabij. Mijn God, vergeef mij. Heel voorzichtig schoof hij langs het levenloze soldatenlijf dat hem bescherming had geboden en glibberde langs de kadavers door het water dat bezaaid was met rattenlijkjes. Half poedelend half sluipend bewoog hij zich in de richting die de Duitsers gegaan waren. Angstvallig hield hij zijn mond boven water en drukte zich tegelijkertijd zo plat mogelijk in de blubber.

    Het was ondertussen steeds donkerder geworden en windstoten sloegen de regen tegen grond zodat de opspattende druppels zijn geploeter overstemden en camoufleerden. De gedachte bekroop hem dat hij als een pantoffeldier door de oersoep pulseerde. In den beginne, in den beginne … Tranen vulden zijn ogen toen hij de dode moffen passeerde, jongens van zijn leeftijd, terwijl in de verte iemand in zijn eigen taal riep: “Hou vol!” Hij beet op zijn lip en proefde opnieuw de pistoolloop in zijn mond. Een druppel bloed loste op in zijn kwijl en verdween in het slijk. Hij wilde iets roepen maar een weeë walm ontnam hem de adem.

    Vlak voor hem puilde een enorme bult op uit de modder. Wat hij voor een tamelijk luwe schuilplek had gehouden bleek het opgeblazen lichaam van een mens. Een vrouw, zag hij, nu de gescheurde jurk niet langer het door verteringsgassen opgezwollen lijf bedekte. Ze moest al enige tijd dood zijn. Haar bleke borsten wekten een morbide aandrang op in de ingewanden van de adolescente maagd. Schaamte en opwinding streden om voorrang. Opnieuw. De Verlossing is nabij. Mijn God, vergeef mij.

    In hoeverre zijn smeekbede werd verhoord, kon alleen hijzelf weten. Vergisting van haar werkloze darmen had precies op dat moment een gasspanning bereikt die niet langer door het verstijfde weefsel kon worden weerstaan. Met een enorme knal spatte het lijk uiteen.

    Beduusd staarde hij naar de smurrie. Erger zou het nooit kunnen worden. Hij wendde zijn hoofd naar de hemel. Druppels spoelden zijn gelaat schoon. Tranen van God? In de hel bestond geen regen. Hij haalde diep adem in weerwil van de afgrijselijke stank. Niets kon hem meer deren. Hij rolde zich op zijn zij, trok zijn benen op en sloot zijn ogen. Onmiddellijk viel hij in een diepe, droomloze slaap. In de schoot van de TIJD.

*

Met karakteristiek krassend en piepend gestriem werden de treinstellen over de wirwar van spoorrails gerangeerd om op de daarvoor bestemde plek tot stilstand te komen. Vanaf het dak van het lage hospitaal keek George uit over het emplacement. Tussen de rodekruistenten en opslagloodsen stonden legervoertuigen, net als op de laadwagons achter de trein die daar zojuist gestopt was. Uit een lange rij hospitaalspoorwagens werden gewonden op brancards naar de dichtstbijzijnde ziekenboeg gedragen. Het gekerm mengde zich met het geratel van ijzeren wielen en gebrom van motoren. Door de loodgrijze lucht schoot een lichtflits.

   Verderop zag hij hoe anonieme goederenwagons werden volgeladen met levenloze lichamen. Jongens, die het niet hadden gered. Die zouden worden gedumpt in één van de talloze de massagraven in de omgeving, of waar de trein hen dan ook mocht heenvoeren.

   Zelf was hij er goed vanaf gekomen. Zijn verwondingen stelden niets voor. Zijn herinneringen had hij in de hand. Beter dan de vele stakkers die ogenschijnlijk niets mankeerden. Eerst had hij nog gedacht dat ze door inwendig lichamelijk letsel verscheurd waren, maar dat bleek een misvatting. Hun pijn zat dieper. En voor geen goud wilden ze ooit nog terug naar de hel.

   Hij kwam geregeld hierboven. Op het dak hing een vreemd soort rust. In de zalen beneden heersten nervositeit en doodsstrijd. Het was er een zooitje. De ongebreidelde toevoer van oorlogsslachtoffers had de reguliere ziekenzalen overspoeld. Zelfs op de kraamafdeling werden ledematen geamputeerd.

   Zodra ze een beetje opgelapt waren gingen de stakkers op transport. Naar veiliger oorden, vermoedde hij, luisterend naar het granaatvuur dat korte tijd het gejammer van de aangevoerde gewonden overstemde. Toch waren die heel wat beter af dan die verdwaasde zielen die met spastische bewegingen door de zalen zwalkten en in wier ogen maar één ding stond te lezen: ontstellende verbijstering. Zelfs al waren ze lichamelijk in orde, dan nog zouden ze tussen de lijken in de anonieme treinwagons terechtkomen. Men liet ze niet levend naar huis terugkeren. Dat zou slecht zijn voor het oorlogsimago.

   Het begon te regenen. Hij wierp zijn hoofd in zijn nek en liet de druppels op zijn gezicht kletteren. Ze spoelden zijn tranen weg. Ze spoelden de dood uit zijn ogen. Hij staarde omhoog, voelde de regen op zijn hoornvliezen slaan.

   God, laat de zwavel mijn oogbollen uit hun kassen branden! Wat ze gezien hebben pleit niet voor U.

   De stralen vielen neer als de pijlen uit onpeilbare verten. Maar hij bleef ze zien.

   Beneden hoorde hij een baby huilen. Bijna was hij vergeten dat te midden van de alomtegenwoordige dood ook nieuw leven ter wereld kwam. Op de kraamafdeling werden ondanks al het doodsleed kindekes geboren. Het bracht hem (bijna) in vervoering. Die hulpeloze mensjes, net geen klompjes cellen meer, uit een speldenknop geboren, om kort daarna als kanonnenvoer te dienen. Hij schrok van zijn cynisme.

   George Lemaître hield zijn blik priemend omhoog gericht en snakte naar adem. Hij werd bedolven door de hooghartige pijlen uit een punt op oneindig. Hooghartige tongpunten uit de mond van God. En uit de mond van God klonk kindergeschrei. Als een oerkreet.

   Een krachtig sissen uit de richting van het startblok kondigde het vertrek van de trein aan. Met trage stoten werden de voormalige bewoners van de loopgraven naar vrediger oorden afgevoerd. 

Aan elk leven komt een einde. Geen leven zonder dood. De tijd houdt eventjes de adem in … tikt dan brutaal verder. Onverstoorbaar, als altijd.

   De verschrikkingen van de oorlog hadden hem deemoedig gemaakt. De rest van zijn leven moest God wel iets met hem voor hebben.

   Na WO1 ontving George Lemaître in 1921 het Oorlogskruis, werd in 1923 als priester gewijd en promoveerde in 1927 aan het MIT als doctor in de natuurkunde. In datzelfde jaar publiceert hij zijn model van een uitdijend heelal dat hij in 1931 uitbreidt met het primordiale oeratoom (de oerknal). In 1934 ontving hij de Francquiprijs (hoogste Belgische wetenschappelijke onderscheiding), in 1952 de Eddington Medal (van de Royal Astronomical Society) en in 1960 werd hij benoemd tot huisprelaat van de Paus door Johannes XXIII.

   Pas in 1966 kreeg hij op zijn sterfbed te horen dat zijn oerknaltheorie door de wetenschappelijke wereld was aanvaard.

De oerknal, het spontaan uit het niets tevoorschijn komen van een primordiale singulariteit, was een emergentie bij uitstek. Het ontstaan van de ruimtetijd, materie en energie gebeurde simultaan. De vraag is of er verschillende soorten gelijktijdigheid bestaan?

Nederlandstalige bronnen

Hans Andriessen. WOI. De eerste wereldoorlog in foto’s. Rebo Productions, 2013

Louis Barthas (vertaald door Dirk Lambrechts). De oorlogsdagboeken ‘14-‘18. Bas Lubberhuizen,  2012

David Bercovici. Het begin van alles. Prometheus, 2017

Alexander van Biezen. Tussen geloof en wetenschap. Georges Lemaître, paus Pius XII en de oerknaltheorie. Dissertatie KU Leuven, 2014.

Helge Kragh. George Lemaître, een boegbeeld van de kosmologie. In: Geschiedenis van de Wetenschappen in België 1815-2000. pp 122-130. Dexia, 2001  

Lawrence Kraus. Universum uit het niets: waarom er iets is in plaats van niets. Nieuw Amsterdam, 2012

Dominique Lambert. Lemaître. Veen Magazines, 2012

Govert Schilling. Evoluerend heelal. Fontaine Uitgevers B.V., 2009

Simon Singh. De oerknal. Arbeiderspers, 2005

                           Maar, wat is een oceaan anders dan een massa druppels?

                                                                                                                                                                                            David Mitchell Wolkenatlas 2004

HORROR CELERITAS

De ironie van het verongelijkte verstand

In de jaren twintig werd tijdens mijn natuurkundestudie aan de Universiteit van Nottingham natuurlijk ook de relativiteitstheorie van Einstein behandeld, maar er werd direct bij gezegd dat we er waarschijnlijk niet veel van zouden begrijpen. Ik heb mij daar nooit veel van aangetrokken, zeker niet toen ik merkte dat de meeste natuurkundigen er zonder meer van uitgingen dat de theorie wel juist zou zijn. Mijn wantrouwen werd echter gewekt toen ik merkte dat de echte specialisten het ook niet precies bleken te begrijpen. Uit een briefwisseling in Nature tussen Dingle en McCrea bleek dat zij sterk van mening verschilden over een aantal van de voorspellingen die uit de theorie zouden volgen, en allebei hanteerden ze daarbij argumenten die mijns inziens onlogisch en niet overtuigend waren. De discussie ging vooral over de tijd die klokken aangeven als ze zich ten opzichte van elkaar bewegen, en omdat ik een ruime ervaring had met het vergelijken van klokken en het meten van de tijd voelde ik mij bijna verplicht om me wat meer te verdiepen in deze controverse. 

   Het is altijd beter om te verwijzen naar de oorspronkelijke artikelen dan naar de daarvan afgeleide bijdragen en dus heb ik mij verdiept in het beroemde artikel van Einstein dat door menigeen wordt beschouwd als een van de belangrijkste wetenschappelijke bijdragen ooit. Ik was dan ook verbijsterd toen ik er achter kwam dat het in een aantal opzichten een van de slechtste artikelen was die ik ooit had gelezen. Woordgebruik en stijl waren onwetenschappelijk en dubbelzinnig, een van zijn uitgangspunten werd op verschillende plaatsen in het artikel in tegenstrijdige vorm gepresenteerd, een aantal uitspraken konden op verschillende manieren worden uitgelegd en waar ik mij het meest aan stoorde was het hanteren van gedachte-experimenten. Een dergelijke werkwijze is in strijd met de wetenschappelijke methode die is gebaseerd op de uitkomsten van werkelijke experimenten. Aanvankelijk dacht ik dat, ondanks de duidelijke tekortkomingen in de presentatie, de theorie op zichzelf juist moest zijn en voordat ik mijn bezwaren publiceerde, las ik veel over het onderwerp. De extra informatie die ik hiermee verkreeg, maakte alleen maar dat ik er meer en meer van overtuigd raakte dat de theorie werd ontsierd door zijn eigen interne tegenstellingen. Vaak beweren de aanhangers van relativiteit dat de theorie wordt geaccepteerd door alle wetenschappers van naam, maar dat is helemaal niet waar. Veel wetenschappers, waaronder ten minste één Nobelprijswinnaar, hebben zich krachtig verzet tegen de theorie. De meeste kritiek had over het algemeen betrekking op de vele tegenstrijdigheden, dus besloot ik om de aandacht te vestigen op de fouten die aanleiding gaven tot de tegenstrijdigheden, onder de vermelding van pagina en regel in Einstein’s artikel, zodat de aanhangers van relativiteit ze moeilijk konden negeren of versluieren in oeverloze discussies.

Speciale relativiteit vol barsten

Er waren onmiskenbare onjuistheden. Eén ervan was de veronderstelling dat de lichtsnelheid een constante is. Dit is in strijd met de beginselen van de natuurwetenschap en het feit dat het wordt herhaald in alle leerboeken die ik heb bekeken, laat zien hoe slecht deze beginselen worden begrepen door theoretische natuurkundigen.  Natuurwetenschap is gebaseerd op de resultaten van een experiment en die resultaten moeten worden uitgedrukt in een samenhangend geheel van een heden. De eenheid van lengte is de meter en de eenheid van tijd is de seconde. Snelheid is een gemeten hoeveelheid uitgedrukt in meters per seconde. Zelfs al bleek de (licht)snelheid onder bepaalde voorwaarden niet te veranderen, dan nog was het onjuist om deze per definitie onder alle omstandigheden tot constante te verklaren. Alleen de meeteenheid kan per definitie constant worden en door Einsteins uitgangspunt werden er kopieën van eenheden gevormd. Juist door deze verdubbeling ontstonden verwarrende en tegenstrijdige resultaten in plaats van geniale diepgang zoals de aanhangers van relativiteit ons graag willen doen geloven.

   De kwestie van eenheden is tamelijk ingewikkeld en in dit geval zijn sommige auteurs in de war geraakt doordat de lichtsnelheid als standaard wordt gebruikt om afstanden te berekenen die zijn afgeleid uit de tijdsduur waarmee een lichtpuls of radiogolf zich voortbeweegt. Maar de gebruikte waarde is de gemeten waarde en de voorwaarden van de meting zijn zorgvuldig gedefinieerd. Vrij recent is er nog een probleem bij gekomen. Tegen het einde van onze werkzaamheden bij het Nationaal Natuurkundig Laboratorium in Teddington hebben we voorgesteld om, naarmate de technieken worden verbeterd, de meeteenheden opnieuw te definiëren, en wel met behoud van de atomaire seconde en vaststelling van een bepaald waarde van de lichtsnelheid maar met afschaffing van de eenheid van lengte. Dat voorstel is overgenomen maar het heeft geen enkele invloed op de tekortkomingen in de theorie. Zelfs met deze nieuwe eenheden is het nog steeds absurd om te veronderstellen dat de (licht)snelheid hetzelfde zou zijn voor twee waarnemers die zich ten opzichte van elkaar verplaatsen. 

Gedachte-experimenten

Een andere opvallende fout treedt op tijdens een van zijn gedachte-experimenten. Voor zover ik heb kunnen nagaan, heeft Einstein nooit daadwerkelijke proefnemingen gedaan en hij had er in elk geval geen idee van hoe je klokken moet vergelijken. Hij stelde zich twee identieke en naast elkaar geplaatste klokken voor en liet in gedachten één van de twee zich met eenparige snelheid verwijderen en weer terugkeren. Resulterend uit de theorie blijkt de verplaatste klok langzamer te lopen dan de stilstaande, gezien vanuit een vaste positie. Als we de klokken A en B noemen, luidt de voorspelling:

B loopt langzamer dan A, gezien vanuit A

en omdat snelheid relatief is en één van de klokken wordt verondersteld te bewegen, geldt:

A loopt langzamer dan B, gezien vanuit B

Dit is beslist vreemd maar niet onmogelijk. Het betekent dat er iets gebeurt met hun tijdsaanduiding tijdens het aflezen. Vervolgens zet hij zijn experiment uiteen zonder precies uit te leggen hoe de metingen worden verricht en concludeert:

B loopt langzamer dan A

en zonder het expliciet te vermelden:

A loopt langzamer dan B

hetgeen geheel in overeenstemming met het relativiteitsbeginsel.

   Dit resultaat is natuurlijk onmogelijk en wordt gewoonlijk aangeduid als de klok paradox. Er is veel over geschreven maar het komt gewoon omdat hij (Einstein)niet de juiste procedures heeft gevolgd bij zijn proefneming. Het experiment is zo ontzettend eenvoudig dat het telkens als het wordt herhaald het juiste resultaat geeft dat in overeenstemming is met de theoretische voorspellingen. Immers, een gedachte-experiment kan niet ineens een ander resultaat opleveren. De theoretische voorspellingen vallen zelf ook niet te verklaren maar dat is het gevolg van de invoering van gekopieerde eenheden.

   In mijn naïviteit had verwacht de wetenschap een dienst te bewijzen met mijn oplossing voor de langdurige verwarring en dat haar beoefenaars er op zijn minst enige aandacht aan zouden schenken, aangezien ik op dit gebied meer praktische ervaring had dan alle aanhangers van relativiteit tezamen. Maar ik had het mis. Niemand nam de moeite om mijn argumenten te weerleggen, terwijl bij wijze van rechtvaardiging van Einstein’s gedachte-experiment en zijn foutieve aannames de theorie verder werd uitgebouwd. Ik ontving daarentegen een paar overduidelijke waarschuwingen dat mijn reputatie en vooruitzichten er waarschijnlijk onder zouden lijden als ik doorging met mijn kritiek op de theorie. Ook al ging het alleen maar om een nevenactiviteit naast mijn gewone praktische werk, ik vond het belangrijk genoeg om er mee door te gaan en de theorie aan de kaak te stellen. Mijn baas had daar geen problemen mee en liet me weten dat hij geen bezwaar had zolang ik het Natuurkundig Laboratorium er niet in zou betrekken. Het begon tot mij door te dringen dat wetenschappers even redeloos konden zijn als ieder ander en dat ze klakkeloos in een theorie konden geloven zonder te luisteren naar enige argumentatie. Ze hebben ook geprobeerd om mijn verzet te verdoezelen en twee van mijn artikelen werden na acceptatie vreemd genoeg nooit gepubliceerd. 

   Niet iedereen had bezwaar tegen mijn ideeën en de Oxford University Press vroeg mij om een artikel te schrijven. Omdat ik er minder tijd voor had dan ik had gehoopt en het secretariaat van mijn afdeling niet kon helpen, werd het artikel minder uitgebreid dan de uitgever had gehoopt. Maar het werd geaccepteerd en gepubliceerd in de vorm van een onderzoeksartikel (no. 5). Ik kreeg ook een uitnodiging van de directeur van het Koninklijk Instituut om een Vrijdagavond Cursus te geven. Die sloeg erg aan en ik ontving menige gelukwens, ook al kreeg ik enigszins geamuseerd in de gaten dat de meeste brieven waren geschreven op persoonlijk briefpapier en niet op het gebruikelijke briefpapier van de instellingen die ze vertegenwoordigden.

   De geschiedenis van de relativiteit zou een boeiende studie kunnen opleveren en ik betreur het dat ik mij daar onvoldoende toe in staat acht. Ik heb mij beperkt tot zaken waar ik iets van afweet zoals meeteenheden en het vergelijken van klokken. Ik werd er toe aangezet door de raadselachtige resultaten van een proefneming door Michelson en Morley. Zij betoogden dat, als het licht zich met een vaste snelheid door de ether voortplantte en het aardoppervlak zich door de ether bewoog, er een waarneembare invloed van de beweging zou moeten zijn. Maar zij konden niets ontdekken. Fitzgerald en Lorentz gaven een empirische verklaring voor het feit dat bewegende staafjes korter werden en bewegende klokken langzamer gingen lopen. De wetenschap had grote behoefte aan een meer gedetailleerde  afdoende verklaring en Einstein meende dat hij daarvoor had gezorgd. Maar het enige waar hij voor gezorgd had, was de invoering van ongerijmde ideeën in de natuurkunde en het benoemen van de Lorentz-contractie als uitgangspunt. De eerdere raadselachtige resultaten blijven derhalve bestaan en het is in het belang van de wetenschap dat er een ware verklaring wordt gevonden.

Geniaal of frauduleus

Het beroemde artikel uit 1905 lijkt geen enkele aandacht te hebben getrokken totdat Eddington terugkeerde van een expeditie die de zonsverduistering in 1919 onderzocht. Tijdens een vergadering van het Astronomisch Genootschap in Londen verkondigde hij onder grote belangstelling van de pers dat de resultaten van zijn onderzoek het bewijs leverden voor Einstein’s theorie. Hij meende de bevestiging te hebben gevonden van de mate waarin Einstein dacht dat het licht door de zon zou worden gebogen. Wetenschappers hadden er heel wat moeite voor over om de theorie experimenteel te ondersteunen omdat ze de noodzaak daarvan inzagen. Niettemin lijkt Eddington te hebben beweerd dat de theorie zo goed in elkaar zit dat als deze niet bevestigd wordt door de experimentele resultaten, de laatste wel verkeerd zullen zijn. Een kritisch onderzoek van zijn resultaten wees later uit dat minder geschikte waarnemingen werden genegeerd om toch vooral het verlangde resultaat te verkrijgen. Ook heeft iemand duidelijk aangetoond dat Einstein zelf twee resultaten had voorspeld die een twee maal zo grote afbuiging gaven. Tenslotte heeft het afbuigen van zonnestralen niets te maken met de speciale relativiteitstheorie en de klok paradox en toch werd het op een of andere geheimzinnige wijze beschouwd als een bevestiging. Omdat men nog steeds op zoek is naar experimentele ondersteuning werd er enkele jaren geleden in de Verenigde Staten een onderzoek uitgevoerd. Vier atoomklokken werden per vliegtuig in tegengestelde richting rond de aarde gevlogen. De afwijkingen tussen de verschillende klokken waren veel groter dan volgens het gezochte effect het geval had moeten zijn en toch beweerden de auteurs Einstein’s theorie en in het bijzonder de klok paradox te hebben bevestigd, door de ongewenste resultaten te negeren en de een of andere onduidelijke statische analyse uit te voeren. In een spectaculair televisieprogramma over het onderwerp nam een bekend acteur plaats in een namaak space-shuttle met de mededeling dat hij jonger terug zou komen dan wanneer hij op aarde was gebleven. Als intelligent persoon scheen hij het grote onzin te vinden en ik hoop dat de kijkers dat ook vonden. 

Verenigde veldtheorie

Mijn bemoeienis met de theoretische natuurkunde is mislukt in die zin dat ik de aanhangers van relativiteit niet van hun fouten heb kunnen overtuigen. Misschien dat het nog iets heeft opgeleverd door wetenschappers aan te moedigen op zoek te gaan naar een wiskundige uitbreiding van de elektromagnetische theorie om de vele onverklaarbare mysteries alsnog te verklaren. Van de verschillende pogingen die inmiddels zijn ondernomen, zijn die van René- Louis Vallée in mijn ogen zeer bemoedigend. Het gaat om een verenigde veldtheorie die een elektromagnetische uitleg van de zwaartekracht geeft, met inbegrip van een buitengewoon belangrijk idee dat het misschien mogelijk is om de gravitatie energie in de ruimte op een veilige en winstgevende manier te benutten. Nadat hij betoogd had dat het Franse kernenergieprogramma het milieu belaste en verkeerd bezig was, werd hij gedwongen ontslag te nemen. Het zou jammer zijn als zijn ideeën niet nader werden onderzocht aangezien de kernfusieprogramma’s over de hele wereld weinig vooruitgang lijken te boeken, ook al worden er miljarden in gepompt.

Gerelateerde Nederlandstalige literatuur:

Sander Bais. De sublieme eenvoud van relativiteit. Amsterdam University Press, 2007

Henk Dorrestijn. Op het spoor van de tijd. www.einsteingenootschap.nl

João Magueijo. Sneller dan de snelheid van het licht. Forum, 2003 

Engelstalig: Ray Essen. Revolutions in Time: The world of Louis Essen, clockmaker and father of atomic time. Independently published, 2020 

L & B: ROOK                    GOEDSCHURK 

In minzame verontwaardiging sprak de mondiale goegemeente opnieuw haar misprijzen uit over een frauduleuze bestuurder die de sukkelende instelling eindelijk goed op de rails had gekregen. Nadat deze jarenlang door corrupte managers bijna naar de gallemiezen was geholpen.

   In hoeverre zijn fraude en corruptie aan elkaar gewaagd? Is een charlatan even slecht als een dief? Waar ligt de grens tussen de gewenste werkelijkheid en een verwezenlijkte droom? Niet zelden gaat het om intelligente oplichters à la Frank Abagnale of plagiërende wetenschappers als Diederik Stapel en Martin Stone.

   Dit keer waren de afgunstige beschuldigingen aan het adres van de geneesheer-directeur van een kliniek in Bridgetown, Barbados, een zekere dr. Joachim Bolt. Ondanks een uitmuntende reputatie – al zijn ondergeschikten staken de loftrompet over hem – heeft de mondiale academische wereld in een reactie op de recente onthullingen zijn vertrek geëist. Het probleem is echter dat professor Bolt van de aardbodem lijkt te zijn verdwenen.

   Eddy Griffith, onderzoeksjournalist voor de Bridgetown Advocate, beweert aanwijzingen te hebben dat de aantijgingen tegen Bolt het gevolg zijn van een samenzwering. Een aantal invloedrijke eilandbewoners volgt ‘Een Cursus in Wonderen’ en meent uit hoofde van die filosofie dat de medische zorg op Barbados er vooral is om de zakkenvullende reguliere artsenij aan het werk te helpen. Voor een alternatieve benadering zou geen plaats zijn.

   De ironie wil dat het slachtoffer van hun insinuaties juist niet de door hen verfoeide reguliere wetenschap vertegenwoordigt maar zelf een gretig consument is van de Foundation for Inner Peace. Dat zijn fysieke verdwijning het gevolg zou zijn van een Innerlijke Projectie wordt door alle partijen ten stelligste ontkend.

   Gezien de lofbetuigingen die hem ten deel vielen, zijn spoorloze ondergang en de onderbezetting van het lokale politieapparaat zal ‘de zaak Bolt’ niet lang de gemoederen bezighouden.

   Oplichter of weldoener, hij is in rook opgegaan.

PSEUDOLOGICA

De zin en onzin van het alternatief

De stille ruimte van je innerlijke ZELF

God, oftewel je fundamentele ZELF, is niet een ‘iets’, het heeft geen afmetingen, geen vorm. De beste manier om het in woorden te vatten is door te zeggen wat het wat het niet is… en dan blijft over wat het is … wat niet genoemd kan worden … maar gekend kan worden. Het kan echter niet in conceptuele zin gekend worden, want ‘concept’ is alweer een benaming, een vorm.

   Het kan simpelweg gekend worden, in de stille ruimte van de innerlijke rust die in iedereen te vinden is, onder het mentale rumoer – ongeacht hoe lawaaiig, hoe turbulent dat mentale rumoer ook zijn mag en ongeacht hoe zwaar het egoïstische ZELF ook is. In iedereen is het fundamentele ZELF niets anders dan de innerlijke rust… van puur bewustzijn… je fundamentele ZELF. De essentie, jouw essentie, is onlosmakelijk verbonden met de essentie van het hele universum.

   Zijn dit slechts woorden? Jazeker, maar de woorden geven een aanwijzing van wat het ZELF is, ze kunnen het niet definiëren… kunnen het niet precies uitleggen …maken zelfs geen aanstalten om het uit te leggen.

   Als je mij vraagt, ‘alsjeblieft, vertel me wat meer, ik begrijp het nog niet helemaal’, dan is dat niet mogelijk. Mijn woorden geven slechts een vingerwijzing en de uitleg van een vingerwijzing heeft geen zin! Maar, zeg je, je wilt begrijpen wat het inhoudt dus vraag je wat de vingerwijzing betekent, in plaats van dat je de aanwijzing aanvaardt. Je verstand wil de richtingwijzer analyseren: kijk eens naar die wegwijzer, laten we hem gaan onderzoeken, pak de microscoop erbij…!

   Wat ik hiermee zeggen wil is dat het verstand het ZELF niet kan vatten! Aanvaard mijn bewering als een vingerwijzing, niet als een verklaring van het universum, want dat is onmogelijk.

   Maar de woorden kunnen werken, de prachtige woorden van wie dan ook, of welke andere woorden hier ook mogen opkomen, ze wijzen allemaal naar de dimensie van het vormloze, het ZELF dat jij bent. Dus waar het werkelijk naartoe wijst, waar al deze woorden naartoe wijzen, is de dimensie van de innerlijke stilte, die bruist van leven, maar niettemin stil is. Extreem wakker, maar stil… onder deze gedachten, tussen de gedachten in… tussen de regels… daar ligt het canvas waarop het hele fenomenale bestaan geschilderd is.

Eckhart Tolle over ‘Jezelf Zijn’  

De tovenaar van Barbados

Professor Baluru is zelfbenoemd deskundige op het gebied van Barbadiaanse voodoospreuken. Al meer dan twintig jaar krijgen zijn cliënten binnen drie dagen waar voor hun geld en in tegenstelling tot veel andere experts heeft hij louter tevreden klanten die niet terug hoeven te komen voor een vervolgbehandeling. Na de gratis reading om een goede diagnose te stellen zal hij de juiste rituele offers brengen onder het uiten van de geëigende bezweringen om ervoor te zorgen dat de betovering binnen hooguit drie dagen definitief werkzaam is. Zonder onverwachte extra kosten.

   De voodoospreuken van Barbados vormen een krachtige en effectieve bezwering die je helpt om het je naar je zin te maken. De liefdesspreuk werkt snel, met een maximale wachttijd van slechts enkele dagen en garandeert geluk voor de rest van je leven. Ongeacht wat de oorzaak is van jullie ruzie of scheiding zal Baluru’s ritueel en zijn bezwering de breuk herstellen. Dus als je problemen hebt met je liefdesleven en je relatie uit elkaar dreigt te vallen, is alles wat je hoeft te doen die spreuk te laten inwerken om je gebroken hart te helen of je verloren liefde terug te winnen. De bezwering is internationaal befaamd en zeer krachtig. Iedereen is vol lof want Professor Baluru heeft nooit iemand laten zitten. Hij wil iedereen graag helpen om met volle teugen van een gelukkig leven te kunnen genieten.

   Er bestaan heel wat surrogaatspreuken die averechts werken. De magisters kosten je handen vol geld en zadelen je op met alleen maar meer ellende. Het zijn oplichters of onervaren amateurs die onterecht beweren de kneepjes van het vak te beheersen maar schromelijk tekortschieten. De voodooliefdesspreuk daarentegen heeft uitgewezen er op doeltreffende wijze voor te zorgen dat de band met degene die je liefhebt ongebroken blijft voor de rest van je leven.

   Sommige mensen geloven niet in toverspreuken omdat ze duivels zouden zijn en er niets goeds uit voort zou kunnen komen. Maar je toekomst hangt ervan af, je lot wordt er door bepaald en decennia lang hebben ze niemand teleurgesteld, zijn er geen klachten, hebben ze menigeen geholpen om relaties te herstellen, partners te herenigen en gebroken harten te helen. Overal ter wereld getuigen tevreden gebruikers van het grote geluk dat de voodooliefdesspreuk hen heeft gebracht. Het enige duivelse is de kwaadsprekerij van ongelovigen.

   Tijdens de rituelen speelt Baluru een centrale rol in de communicatie met vooroudergeesten en andere spirits. Hij zorgt ervoor dat alles op de juiste wijze verloopt om het gewenste doel te bereiken. Zijn bekwaamheid staat buiten kijf en iedereen waardeert de manier waarop hij met zijn cliënten omgaat. Voodoospreuken maak je niet eenvoudig ongedaan maar Baluru’s jarenlange ervaring in de omgang met geesten die hem leiden staat ervoor garant dat niemand dat ook maar zou willen. Niemand heeft ooit spijt gehad van de bezweringen.

Disclaimer

Voodoo is een spirituele activiteit en zoals alle spirituele activiteiten is niets gegarandeerd en variëren resultaten met individuen. Geen enkele gebruiker van spreuken, hoe goed hij of zij ook is, kan met een spreuk 100% succes garanderen. Wie anders beweert, is niet oprecht.

https://www.lostlovespell.net/voodoo-spells/voodoo-spells-barbados/

Gedachten zijn geen waarheid

Geen enkele gedachte kan de totaliteit omvatten. Er bestaan geen concepten of wiskundige formules die een verklaring geven voor de oneindigheid. De werkelijkheid is een aaneengesloten geheel maar door ons denken wordt die werkelijkheid in stukjes geknipt. Dat heeft fundamentele misvattingen tot gevolg, zoals de veronderstelling dat er afzonderlijke gebeurtenissen bestaan, onafhankelijk, zonder oorzaak en gevolg.

   Elke gedachte houdt een gezichtspunt in, er ligt een subjectieve visie in opgesloten. En die subjectiviteit betekent automatisch een beperking. Daarom strookt de gedachte niet met de objectieve werkelijkheid, de gedachte is niet absoluut waar. Alleen de totaliteit is waar maar die kan niet worden uitgesproken of gedacht. Vanuit een standpunt dat boven de beperkingen van het menselijk verstand uitstijgt, gebeurt alles op één en hetzelfde moment, het nu. Alles wat ooit geweest is of zal zijn, staat buiten de tijd. De tijd is een mentale constructie. De werkelijkheid is een tijdloos NU.

   Als illustratie van absolute en relatieve waarheid kun je denken kun je denken aan de zonsopgang en zonsondergang. Als we zeggen dat de zon in de ochtend opkomt en ’s avonds ondergaat, is dat alleen in relatieve zin waar. Maar absoluut gezien is het niet waar. Alleen vanuit het beperkte gezichtspunt van een waarnemer op of nabij het aardoppervlak komt de zon op of gaat hij onder. Wie zich verder weg van de aarde in de ruimte begeeft, zal zien dat de zon niet opkomt of ondergaat maar voortdurend schijnt.

   En zelfs al zijn we ons dat laatste niet steeds zo bewust kunnen we het toch over de zonsopgang en-ondergang blijven spreken, de schoonheid ervan blijven zien, er afbeeldingen van maken en gedichten over schrijven. Al weten we dat het om een relatieve en geen absolute waarheid gaat.

   Het idee van ‘mijn leven’ is natuurlijk ook een beperkt, door het denken geschapen standpunt en als zodanig een relatieve waarheid. Want jij en je leven zijn niet twee verschillende dingen maar vormen één geheel.

Uit: Eckhart Tolle. Een Nieuwe Aarde

Obeah op Barbados

De Afrikaanse mensenhandel door louche Europese kooplieden was de bron van waaruit de Nieuwe Wereld overspoeld werd met – bij afwezigheid van verstandige medicijnmannen en ‘wijze vrouwen’ – ongecontroleerde buitennatuurlijke kennis (magie). Tovenaarsleerlingen verkondigden over middelen te beschikken tegen elke kwaal, variërend van teenwratten tot ludduvuddu en platzak. Deze alternatieve geneeswijze door Obeah-mannen (en vrouwen) werd door de koloniale slavenhouders beschouwd als hekserij en is al sinds de 18e eeuw in grote delen van West Indië streng verboden.

   Niettemin is Obeah op Barbados nooit uitgeroeid. De volksmagie heeft daar juist, ondanks de fanatieke vervolgingen onder leiding van de Europese plantagebazen, een geheel eigen, onheilspellende, ontwikkeling doorgemaakt. De kolonisten waren vooral beducht voor de fetisjen waarmee, zo ging het geloof, via telekinetische weg de vreselijkste ellende kon worden toegebracht. De clandestiene handel in tovermiddelen is echter nooit met succes aan banden gelegd. In talloze winkeltjes en kramen op het platteland, maar ook in Bridgetown, zijn Obeah-objecten verkrijgbaar en de beoefenaren van Obeah hebben altijd hun gang kunnen gaan.

   Als gevolg van de illegaliteit hebben zich excessen kunnen ontwikkelen die het daglicht niet goed kunnen verdragen. Dingen waarover men liever niet praat. Er verdwijnen mensen. Er worden fetisjen aangeboden van bedenkelijke herkomst, naast ongewassen kledingstukken ook menselijke lichaamsdelen. Tijdens rituelen wordt bloed gedronken.

   Van oudsher is Obeah voor de lokale bevolking de methode geweest om eigen welzijn te verbeteren. Daarbij werd/wordt geen enkel middel geschuwd. Bovendien is het collectieve geheugen van de lokale bevolking doordrongen met een geloof in zwarte magie en wantrouwen tegen witte mensen. Eén van de demonen die door middel van Obeah wordt bezworen, Ouwe Hiek, is eigenlijk de incarnatie van het kwaad dat elk sprankje hoop de grond in boort. Incognito kan Ouwe Hiek zich schuilhouden in iedereen met een witte huid. Alleen als de machtige heks zich daarvan ontdoet kan ze toeslaan. Maar is dan ook op haar kwetsbaarst.

   Tijdens de slavernij was Obeah gericht tegen de Europese slavenmeesters. Tegenwoordig is het allereerst een vorm van volksgeneeskunst. Toch is het beoefenen van Obeah in delen van het Caraïbische gebied nog altijd illegaal. Sommige politici pleiten voor het intrekken van de wetgeving tegen deze religieuze praktijk, maar tot nu toe tevergeefs. Voormalig premier van Jamaica, Edward Seaga, is ervan overtuigd dat legalisering geen enkel verschil zal maken voor het dagelijks leven op de eilanden.

   https://www.afrikanheritage.com/barbados-obeah

Medisch kannibalisme

Het consumeren van menselijk weefsel (kannibalisme of antropofagie) is wijd verbreid en van alle tijden. In veel gevallen is er sprake van een nijpend voedselgebrek (belegeringen; hongerwinters) en gaat het om puur overleven (schipbreuk, natuurramp). Ook diepe emoties als woede, liefde en respect kunnen de aanleiding zijn om medemensen op te eten (overwonnen vijanden; overleden ouders). Immers, lichaamssappen verzinnebeelden niet zelden de essentie en terugkeer van het leven. Daarnaast is er overal op de wereld ritueel kannibalisme (geweest?).

   Kannibalisme uit lust of dwaasheid is pervers en onaanvaardbaar. Wat wel overal wordt geaccepteerd is het gebruik van menselijk weefsel om kwalen te bestrijden (transplantaties; bloedtransfusie). Vaak gaat dat veel verder dan algemeen bekend is .Nog niet zo lang geleden was het in het westen (Europa, VS) gebruikelijk om vers vlees en vermalen beenderen van lijken als geneeskrachtig middel aan te wenden tegen tal van kwalen. Het drinken van bloed, liefst sijpelend uit het nog warme lichaam, zou een effectieve remedie zijn tegen de heilige ziekte (epilepsie). Beoefenaren van medisch vampirisme beschouwen bloed als het levenselixer bij uitstek. Niet alleen vroeger.

   Ook in deze eeuw wordt geregeld melding gemaakt van recent kannibalisme. In Taiwan en Hong Kong is soep verkrijgbaar, getrokken van dode baby’s en foetussen (daar wordt je stoer van!) en in Beijing werd in 2003 een man gearresteerd voor het opgraven van 30 lijken om soep van te koken om zijn zieke vrouw te genezen. Verschillende Zuid Afrikaanse medicijnmannen staan erom bekend om mensenvlees voor te schrijven tegen uiteenlopende kwalen. In Burundi en Tanzania alleen al zijn de afgelopen jaren tientallen albino’s vermoord om hun lichaamsdelen te gebruiken als geneesmiddelen. Het idee dat de consumptie van mensenvlees medicinale effecten zou hebben, staat niet alleen in de historische reisverslagen van Americo Vespucci naar Oceanië en de Nieuwe Wereld. Volgens een intern rapport van de WHO uit 2011 wordt in de binnenlanden van Zuid Amerika nog steeds veelvuldig maar in stilte handel gedreven in menselijke resten voor medische doeleinden. En de alternatieve aanhang van de facebook-generatie belijdt het eten van verse moederkoek als de nieuwste gezondheidsrage. Een koekje van eigen vlees. Of van een ander, want niet iedereen beschikt over een placenta.

   Het zal niemand verbazen dat in West Indië, waar het schimmige gedachtengoed van medicijnmannen en kruidendokters door de Afrikaanse slaven werd meegebracht, kinderroof, grafschennis en ontvoering zonder verzoek om losgeld aan de orde van de dag zijn. De betrokken overheden willen daar zo min mogelijk ruchtbaarheid aan geven. Het klinkt zo primitief.

 https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(08)60907-1/fulltext

Gerelateerde Engelstalige literatuur

Kerth Barker. Cannibalism, blood drinking & high-adapt satanism. Createspace Independent Publishing Platform, 2014

David Soulsby. Human cannibalism. Createspace Independent Publishing Platform, 2017

Hans Staden. True history. An account of cannibal captivity in Brazil. Duke University Press, 2008

Amerigo Vespucci. The Mundus Novus in Translation. Princeton University Press, 2016

Gerelateerde Nederlandstalige literatuur

Stéphanie van den Eynde. Europese verbeelding van kannibalisme in de Nieuwe Wereld. Proefschrift, K.U. Leuven, 2016

Eckhart Tolle. De stilte spreekt. Ankh-Hermes, 2016

L & B: KERK                          HEKSENKINDEREN

Steeds meer Afrikaanse kindertjes worden beschuldigd van hekserij en demonische bezetenheid. Anders dan het ons vertrouwde katholieke exorcisme geeft men hier de voorkeur aan lichamelijke marteling en mutilatie om de duivelse demonen uit te drijven.

In veel Afrikaanse landen, maar ook elders in de wereld (Londen), worden kwetsbare kinderen ervan beschuldigd dood en verderf te zaaien en wordt men in sommige kringen zelfs opgeroepen deze kinderen aan schrijnende straffen te onderwerpen om ze te ‘reinigen’ van hun vermeende magische krachten.

   Vooral predikanten van de populaire pinkstergemeente hebben het geloof verspreid dat alleen normale gezonde kinderen Gods liefde verdienen. Ziektes en afwijkingen zijn uitingen van Satan en moeten worden uitgeroeid. Koortslijders, albino’s en mankepootjes moeten met geweld worden behandeld om het Kwaad uit te drijven. Bovendien kan men door het eten van lichaamsdelen soms (bijv. albinisme) zelf meester worden over kwaadaardige demonen en elke rampspoed in de toekomst het hoofd bieden.

  De gelovige parochianen zijn extreem arm en vaak opgelucht als ze weer een mond minder te voeden hebben. Conflicten, armoede en gebrek aan onderwijs vormen de basis van het bijgeloof dat de dood van een familielid of het verlies van een baan de schuld is van een ziek kind, aldus Martin Dawes, woordvoerder van het Kinderfonds van de Verenigde Naties.

  “Als gemeenschappen onder druk komen, zoeken ze naar een zondebok. Volgens de traditie moet er iemand verantwoordelijk zijn voor de ellende … en kinderen zijn weerloos.”

  De predikanten worden ervan beticht de ellende alleen maar aan te wakkeren door bijzondere begaafdheid voor te wenden om ‘heksenkinderen’ te bezweren en neutraliseren; volgens hulpverleners niet zelden tegen betaling.

Mantisgarnaal en Octopus zijn uitgenodigd op het zeebanket van Bisschopsvis die van plan is zichzelf te benoemen tot Paus van het Rif. Hij heeft de andere rif-bewoners ervan overtuigd dat hij de enige echte nazaat is van Triton, de zoon van Poseidon.

   Mantisgarnaal en Octopus, allebei uitgerust met fantastische ogen, doorzien de maskerade en ontmantelen Bisschopvis. Zonder zijn protserige habijt is hij niets anders dan een kale graat.

   In het spirituele machtsvacuüm ontspint zich nu een godsdienstoorlog tussen de gepantserde kreeften onder aanvoering van Mantisgarnaal en de slimme inktvissen met Octopus aan het hoofd. De laatsten hebben hersens om iedereen zwart te maken en wurgende vangarmen terwijl de tegenpartij beschikt over een wapenarsenaal van krakers, knippers, speren en hamers.

    Aan het einde van de geloofsstrijd zijn alle kreeften en inktvissen verdwenen. Iedereen is dood. De enige overwinnaars van deze oorlog zijn de koraaldiertjes. Die vormen immers het Rif. 

GEDACHTESPINSELS

De zin en onzin van tijdreizen*

Is het waar dat het verlangen van de schatrijke elite naar steeds meer macht en rijkdom wordt beloond door dezelfde Christelijke God die door het uitgemolken plebs in de sloppenwijken van Turijn zo devoot wordt aanbeden? “Gewis en zeker,” meent de onfeilbare, opportunistische en antisemitische, Lombardische Paus Pius IX. “En bovendien noodzakelijk.” Vertwijfeld over de klerikale verdediging van deze sociale onrechtvaardigheid heeft de excentrieke markies Giammartino Arconati-Visconti, zich gewend tot het vermaarde medium frater Iman, in bepaalde kringen beter bekend als de Witte Monnik. Op diens advies heeft de markies zijn gade gevraagd om een seance te houden rondom de astrologische klok in de Ridderzaal van kasteel Gaasbeek.

Bronnen:

Arconati-Visconti. Diario di a viaggio in Arabië Petrea. Roma Erm. Loescher, 1875

Charles Darwin. Het ontstaan van soorten. 1859 https://www.nieuwezijds.nl/boek/over-het-ontstaan-van-soorten/

Ludwig Feuerbach. Het wezen van het Christendom. 1841  https://www.marxists.org/nederlands/feuerbach/1841/wezen/index.htm

David Hume. Dialogues concerning natural religion. Dover Publ. Inc., 2006

Grégoire Kauffmann. Edouard Drumont. Perin, 2008

Giancarlo Lacerenza. Viaggio a Petra di Giammartino Arconati Visconti. Inst.Univ.Orient., Napels, 1996.

Karl Marx & Friedrich Engels. Het communistisch manifest. Pegasus, 2008

Stephen Mitchell. Gilgamesh. Profile Books Ltd., 2005

Friedrich Nietzsche. De vrolijke wetenschap. Arbeiderspers, 2003

Huub Pragt. De verborgen tombe. Pragt, 2008

George Smith. History of Assurbanipal (met o.a. het Gilgamesj-epos over het overwinnen van de angst voor de dood). Bibliolife, 2009

Herbert Spencer. First Principles (Franse vertaling Emile Cazelles, 1862). Arkose Press, 2015

http://www.tento.be/OKV-artikel/kasteel-van-gaasbeek

https://janlampo.com/category/arconati-visconti-giammartino/

https://archive.org/search.php?query=%28%28%28%22%C3%89douard%22%20OR%20Edouard%29%20AND%20%28%22Drumont%22%20OR%20Drumont%29%29%20OR%20%28%221844-1917%22%20AND%20Drumont%29%29%20AND%20%28-mediatype:software%29

EEN ZINVOL LEVEN

De waarheid is ook maar een mening

De eerste organismen met een actief geheugen waren meercellige dieren, een half miljard jaar geleden. Via rudimentaire zintuigen en zenuwen werden waarnemingen naar knooppunten geleid, de voorlopers van hersenen, van waaruit het lichaam instructies kreeg. Als die instructies bij het zien van een grote vleeseter voorschreven om deze te negeren in plaats van op de vlucht te slaan, was het snel gedaan met dat dier en zijn soortgenoten. Ze verdwenen van de aardbodem. Immers, evolutie werkt alleen in het voordeel van instructies die bevorderlijk zijn voor het voortbestaan van het individu en de populatie waartoe het behoort. 

  In het zeldzame geval dat het diertje de dans echter wist te ontspringen, zou het die fout niet nogmaals maken als er een soort mentale afdruk was achtergebleven. Een herinnering aan het voorval en een kansrijkere reactie bij een nieuwe confrontatie met een hongerige carnivoor vormden de basis voor verdere ontwikkeling van het brein. Geheugenopslag bood meer overlevingskans!

   In een tijdsduur van honderden miljoenen jaren groeide dat brein uit tot het meest geniale product dat de evolutie heeft opgeleverd. Een kluwen van miljarden min of meer gelijkvormige zenuwcellen waarmee de eerste mensachtigen – die niet zoveel van ons verschilden – konden dromen, manipuleren en voorbij horizonten zagen. Als product van de organismale evolutie waren onze hersenen allereerst bedoeld om te overleven. Wat de latere hominiden  er nog meer mee konden doen was niet aan de orde.

   De eerste mensachtigen waren nogal kwetsbaar. Ze hadden geen beschermende vacht, geen verscheurende klauwen, ze konden zich niet erg snel voortbewegen, hadden een slecht ontwikkelde reukzin en de kinderen hadden extreem lange zorg nodig in vergelijking met andere dieren. Daar stond tegenover dat ze het hele jaar door nakomelingen konden verwekken en beschikten over empathische gevoelens en drang tot samenwerking. Bovendien waren ze uitgerust met enorme frontale hersenkwabben die hen in staat stelden tot organiseren, plannen en meer creativiteit bij het maken van werktuigen dan enig ander dier. Deze eigenschappen verschaften het geslacht Homo een zodanige overlevingsstrategie dat de generalist zich vanuit het vermoedelijke ontstaansgebied in Noord Afrika over de gehele aarde verspreidde.

Ons brein is geen geïsoleerd orgaan. Zonder doorbloeding gaat het na een paar minuten stuk. Met het bloed wordt niet alleen voldoende zuurstof aangeleverd maar komen ook allerlei hormonen mee die elders in het lichaam zijn gemaakt. Deze stoffen, die veel lijken op de neurotransmitters die hersenactiviteit überhaupt mogelijk maken, beïnvloeden vooral de emoties, het gevoel, wat sommigen wel ‘het hart’ noemen (toevallig wel de bron van de bloedtoevoer). Zonder die hormonen lijkt het brein waarschijnlijk meer op een computer, een gevoelloze rekenmachine die weinig opheeft met empathie en medemenselijkheid. Of cryonauten daarmee voldoende rekening hebben gehouden staat nog te bezien. Het futuristisch uploaden van een menselijk brein moet echter wel rekening houden met een dergelijke ‘ontmenselijking’.

   Ons gevoelsleven wordt in hoge mate bepaald door afgescheiden hormonen uit de bijnieren, schild- en geslachtsklieren en door hun interactie met de hypofyse (zelf ook een hormoonklier). Mede onder invloed van die hormonen is ons brein niet alleen het orgaan dat de primitieve mens zo succesvol heeft helpen overleven en verspreiden, maar ook een bron van emergente eigenschappen die vaak tot verwarring leiden. Zoals hierboven al is aangeduid, was uitbreiding van de hersenen cruciaal voor het overleven van de gebrekkige hominiden vanwege o.m. het daarmee samenhangende strategisch inzicht en cognitief vermogen. Daarmee konden ze zich in betrekkelijk korte tijd over de hele wereld verspreiden en kreeg – in een fractie van de tijd die voor een dergelijk ingrijpende evolutionaire verandering staat – onze technologische samenleving gestalte. Aan de vooravond van de te verwachten bio-robotische verovering van de ruimte.

   Zoals bij meer evolutionaire innovatie is voorgekomen, vertoont ook het brein een aantal nevenresultaten (spin-offs) die voor het overleven nauwelijks van belang waren. We hadden heel goed zonder gekund. Maar onze hersenen maakten nu eenmaal deel uit van ons lichaam en kregen te maken met lichaamshormonen. Daarmee ontstond ons gevoelsleven. En ook de spin-offs.

   Allereerst is er het besef van zelfexistentie en van alles wat is (ontologie). Het toepassen van tweewaardige logica op alle kwaliteiten van het bestaan heeft enorme invloed gehad op de historische ontwikkeling van de mensheid. Op het gebied van tijd en ruimte (hier/daar, voor/-na) maar ook op uiterlijkheden (mooi/lelijk) en innerlijkheden (goed/slecht). Vooral dat laatste geeft voortdurend aanleiding tot bloedige conflicten (in overlevingsstrategische zin lijkt het contraproductief maar emotie-gestuurd gedrag wordt door evolutionisten graag als fitness-verhogend gezien* ).

   Onderscheid maken tussen goed en kwaad in de zin van nuttig en schadelijk maakt natuurlijk wel deel uit van de dierlijke overlevingsstrategie maar ons abstractievermogen heeft de begrippen verheven naar een transcendent niveau tot zelfstandig bestaande entiteiten in ons universum. Onder verwijzing naar goed en kwaad (goddelijke en duivelse attributen) maken mensen zichzelf en elkaar sinds mensenheugenis het leven zuur, om het euforisch te stellen. Het fitness-verhogend gehalte is puur semantisch: het Goede overwint per definitie!

   Schoonheid heeft tot minder bloedvergieten geleid (al suggereert Homerus’ Ilias iets anders) maar mooi en lelijk vormen aansprekende labels van goed en kwaad (het onbekende is angstaanjagend, lelijk en slecht). Toch is het door de tijden heen bij weinig mensen opgekomen dat voor de tegenpartij precies hetzelfde geldt. Objectieve schoonheid bestaat niet, maar geheel subjectief (kwestie van smaak) is het onderscheid tussen mooi en lelijk evenmin. Kants oxymorone beschrijving (gebruik makend van tegenstellingen) van een esthetisch oordeel dat zowel subjectief als algemeen is combineert de natuurlijke harmonie en verhoudingen met het geldende normatieve oordeel van een samenleving.* Het weerlegt de gedachte dat schoonheid een onafhankelijk fenomeen zou zijn.

Zelfbewustzijn en het besef van Tijd en Zijn hebben vast bijgedragen aan de overlevingsstrategie van Homo sapiens, maar existentiële reflectie en logische redenatie hebben werelden geopend die in de alledaagse ervaring onzichtbaar zouden zijn gebleven. De logica ligt aan de basis van de wiskunde en ons gevoel voor symmetrie heeft ons ertoe aangezet elke wiskundige procedure te spiegelen. Door bijvoorbeeld de omkering van het repeterend vermenigvuldigen (macht verheffen) werd worteltrekken geïntroduceerd en daarmee een irrationeel getal als √2. Of dat getal werkelijk in het universum bestaat of resultaat is van de werking van onze hersenen valt niet te zeggen. Wel heeft het geleid tot vergaande speculaties over hoe wij, de wereld en het heelal in elkaar zitten en waar we vandaan komen. Dat laatste heeft natuurlijk weer te maken met ons besef van oorzaak en gevolg, en dat heeft weer geleid tot niet te beantwoorden vragen als ‘waar gaan we heen?’ en ‘wat is het gevolg van ons bestaan in het nu?’. De zoektocht naar de zin van het bestaan is dus eigenlijk het gevolg van een neuronaal nevenproduct waarvan het bestaan niet het gevolg is van natuurlijke selectie. In dat perspectief is ons spirituele vermogen volslagen toevallig. Maar dat wil niet zeggen dat het evolutieproces dat ook is.

   Emergente evolutie, dat wil zeggen de periodieke opeenstapeling van organisatiestructuren met toenemende complexiteit, is doelgericht, namelijk: toenemende complexiteit. Waarom dat zo is en of dat ook werkelijk zo is of door de werking van ons brein zo wordt voorgesteld, is (nog) even onduidelijk als bijvoorbeeld het bestaan van zwaartekracht en tijd. Wellicht wordt daarover ooit meer duidelijkheid verschaft, het is nog geen reden om dan maar aan het bestaan van God toe te schrijven. Er is eerder sprake van een soort interne doelgerichtheid, een streven dat in de natuur der dingen zelf zit ingebakken. De toenemende organisatiegraad is een kritische succesfactor (efficiëntiecriterium) waardoor de evolutie onvermijdelijk in de richting van grotere complexiteit wordt geduwd. Immer, complexere structuren zijn efficiënter (en daarmee doeltreffender) als gevolg van een toename van synergetische effecten.*

De fundamentele norm van elk nieuw (emergent) constructieniveau betreft het behoud en de verdere ontwikkeling van de eigen complexe structuur. Ook de mentale vermogens die het voortbestaan van de kwetsbare Homo sapiens mogelijk hebben gemaakt (inzicht, logisch oordeel, creativiteit) zijn erop gericht het constructieniveau waaruit ze voortvloeien (bewustzijn) in stand te houden (en daarmee zichzelf). Die gerichtheid betekent simpel gezegd dat je nadenkt over je eigen nadenken. De waardeschaal die dat oplevert balanceert tussen een positief (behoud en voortgang) en een negatief (destructie) oordeel.

   De emotie-gestuurde mentaliteit die het nadenken over je eigen nadenken genereert vertoont gelijksoortige polarisaties: goed en kwaad, mooi en lelijk, waar en vals. Het zijn normatieve waarden die van kleur kunnen veranderen (bij wijze van spreken) zonder dat daarmee het voortbestaan van het bewustzijn in gevaar komt. Ethische en esthetische waarden zijn cultureel bepaald. Wat voor de één goed en mooi is, kan voor de ander kwaadaardig en lelijk zijn. Goedheid en schoonheid bestaan uitsluitend als constructies van ons brein. Er is geen absolute schoonheid. Geen absolute goedheid.

   Met waarheid ligt het iets ingewikkelder. In constructieve zin wordt ook de waarheid cultureel bepaald (Wittgenstein). In fenomenologische zin, evenwel, heeft de waarheid betrekking op het Zijn (Heidegger) en bestaat dus ook buiten ons bewustzijn. Van wat is kun je moeilijk beweren dat het niet is. Daarbij moet wel rekening worden gehouden dat dit alleen geldt voor het hominide brein dat via het evolutionaire proces op onze planeet is ontstaan. Of elders in het universum eventuele organismale ontwikkelingen tot dezelfde neuronale wetmatigheden leiden (of geleid hebben), staat nog te bezien.

   Datzelfde geldt voor technologische ontwerpen van Kunstmatige Intelligentie. Wel is zeker dat elke vorm van kunstmatige en buitenaardse intelligentie moet beschikken over geheugenopslag voor informatie. Ongeacht of er sprake is van empirische (via sensoren of zintuigen) input, dan wel van zichzelf genererende processen in het brein, het geheugen is essentieel. Een niet goed functionerend geheugen is van invloed op alle andere hersenfuncties. In het Emergente Universum worden verschillende psychische afwijkingen genoemd (hyperthymesia, dissociatieve identiteitsstoornis) die gerelateerd zijn aan output-aberraties van de geheugenopslag, waarschijnlijk onder invloed van een afwijkende neuronale hormoonspiegel. Om het universele verlangen naar zingeving hier ook aan toe te schrijven, gaat te ver. Wel is elke gedachte onbestaanbaar zonder een minimaal (werk)geheugen, dus ook de gedachte aan een zinvol leven.

Aanbevolen Nederlandstalige literatuur:

Peter Aelbrecht. Homo energeticus. Manteau, 2019

Diederik Aerts, e.a. Cirkelen om de wereld. Pelckmans, 1994

Hubert van Belle, e.a. Nieuwheid denken. Acco, 2008

Eric Fliers. Hormonen? Hoofdzaken! Amsterdam University Press, 2011

Viktor Frankl. De zin van het bestaan. Donker BV, 2011

Martin Heidegger. Over het wezen van de grond / Over het wezen van de waarheid (1928). Damon, 2001

José Ortega y Gasset. De opstand van de massamens (1930) Lemniscaat, 2016

Jacob Klapwijk. Heeft de evolutie een doel? Kok, Kampen, 2009

Mark Nelissen. De club van ik. Lannoo, 2013

Ludwig Wittgenstein. Tractatus logico-philosophicus (1921). Atheneaeum – Polak & van Gennip, 1998